Khám phá Việt nam và hơn thế nữa - Sài·gòn·eer

Kỳ nghỉ hè trong mơ tại thiên đường nghỉ dưỡng Ixora Ho Tram By Fusion

2025-07-29T14:21:00+07:00

Một mùa hè tuyệt vời cùng những kỷ niệm đặc biệt đang chờ đón bạn và người thân yêu với vô vàn tiện ích nghỉ dưỡng chuẩn năm sao tại resort Ixora Ho Tram by Fusion – mảnh ghép mới nhất của khu phức hợp The Grand Ho Tram.

Nơi giao hòa cảm xúc với không gian thư giãn cùng thiên nhiên

Tọa lạc tại vị trí đắc địa chỉ cách trung tâm Thành phố Hồ Chí Minh chỉ hai tiếng rưỡi di chuyển, một bên là biển nguyên sơ Hồ Tràm, một bên là rừng nguyên sinh Phước Bửu-Bình Châu, Ixora Ho Tram by Fusion là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tận hưởng kỳ nghỉ ngắn ngày nhưng vẫn đầy đủ tiện nghi và sang trọng.

Ixora Ho Tram by Fusion sở hữu 164 căn hộ và 46 biệt thự, kết nối trực tiếp với thiên nhiên và bờ biển

Mang lối kiến trúc tinh tế và hiện đại, kế thừa các giá trị cốt lõi trong thiết kế về chăm sóc sức khỏe, tinh thần từ Fusion, Ixora Ho Tram by Fusion tận dụng hợp lý những khoảng xanh để mang đến trải nghiệm lưu trú hài hòa tuyệt đối cùng thiên nhiên.

Nhiều lựa chọn nghỉ dưỡng cho từng nhóm khách

Khu nghỉ dưỡng cung cấp đa dạng các lựa chọn căn hộ và biệt thự với tầm nhìn hướng biển hoặc sân vườn. Đối với các gia đình và nhóm bạn đi nghỉ dưỡng, các căn hộ hai phòng ngủ hoặc penthouse đẳng cấp với hồ bơi panorama ngay tại nhà sẽ là sự lựa chọn lý tưởng.

Với những ai tìm kiếm trải nghiệm sang trọng và riêng tư hơn, các căn biệt thự ba phòng ngủ hướng vườn sẽ là lựa chọn phù hợp, với không gian an yên, gắn kết với thiên nhiên xanh mát.

Được săn đón nhất tại Ixora Ho Tram by Fusion phải kể đến biệt thự ba phòng ngủ hướng biển với hồ bơi ngoài trời, khu vực tắm nắng và chỉ vài bước chân đã ra đến biển để ngắm nhìn đại dương xanh thẳm mở ra trước mắt. Không gian biệt thự được thiết kế tinh tế, khu vực sinh hoạt chung rộng rãi đón ánh sáng tự nhiên tràn ngập nhờ kết nối khéo léo với thiên nhiên. Đây chính là chốn tuyệt vời để các gia đình tận hưởng kỳ nghỉ thư giãn và riêng tư, đón nhận nguồn năng lượng "chữa lành" giữa vẻ đẹp thiên nhiên thanh bình của biển Hồ Tràm.

Trải nghiệm giải trí, ẩm thực đặc sắc

Với tôn chỉ mang đến những trải nghiệm nghỉ dưỡng giữa thiên nhiên trong lành cho du khách, Ixora Ho Tram by Fusion thiết kế nên những hoạt động giải trí và thư giãn vô cùng đa dạng, thú vị. Không gian mở độc đáo, bao quanh là những mảng xanh tươi mát cùng mặt hồ tĩnh tại tạo nên một ốc đảo thanh bình cho nhu cầu thư giãn toàn diện. Maia Spa cung cấp đa dạng các gói trị liệu chuyên sâu, từ liệu pháp mát-xa thư giãn sử dụng nguyên liệu thiên nhiên như thảo mộc và tinh dầu, đến các gói chăm sóc cơ thể và da mặt toàn diện kết hợp với kỹ thuật bấm huyệt và mát-xa sâu, mang lại sự thư giãn tuyệt đối.

Tất cả các liệu pháp tại đây đều được thực hiện bởi đội ngũ kỹ thuật viên lành nghề, am hiểu về các phương pháp trị liệu truyền thống kết hợp với công nghệ hiện đại, cải thiện sức khỏe về cả mặt thể chất lẫn tinh thần cho khách hàng.

Maia Spa có kiến trúc mở độc đáo

Bên cạnh đó, các gia đình có thể ghé thăm Câu lạc bộ trẻ em Ixora Kids Club - một “tiểu khu” đặc biệt dành riêng cho các em nhỏ, với những hoạt động kích thích trí thông minh và khả năng sáng tạo như làm đồ thủ công, làm thú giấy, tô tượng, vẽ tranh cát, yoga, v.v.

Với những ai yêu thích ẩm thực, hãy bắt đầu một ngày mới tại Rush Café để nạp năng lượng với bánh nướng nóng hổi và đồ uống mát lạnh, sau đó tận hưởng những ly cocktail độc đáo tại Beach Box, hay thưởng thức các món ăn ngon miệng với tầm nhìn hướng ra biển Hồ Tràm. Cho những lựa chọn bữa trưa và tối, nhà hàng Sea Salt phục vụ cả ngày các món ngon mang phong vị địa phương và quốc tế, chắc chắn sẽ làm hài lòng cả những thực khách khó tính nhất.

Mảnh ghép mới nhất của khu phức hợp hàng đầu

Không chỉ có tiện ích nội khu, từ Ixora Ho Tram by Fusion, khách nghỉ dưỡng còn có thể dễ dàng kết nối với những tiện ích, hoạt động vui chơi giải trí khác ở khu phức hợp nghỉ dưỡng hàng đầu The Grand Ho Tram chỉ với vài bước chân.

Ghé Beta Cinema để thưởng thức những bộ phim mới nhất, thắt chặt tình cảm gia đình bằng những giờ âm nhạc sôi động tại phòng Karaoke, hay cùng nhau nâng cao sức khỏe tại sân pickleball đẳng cấp. Tất cả tiện ích đều chỉ cách Ixora Ho Tram by Fusion khoảng năm phút đi bộ hoặc di chuyển bằng xe điện nội khu của The Grand Ho Tram.

Hãy sẵn sàng tận hưởng một kỳ nghỉ cuối năm trọn vẹn bên gia đình và bạn bè tại Ixora Ho Tram By Fusion, nơi từng khoảnh khắc đều mang đến những trải nghiệm tuyệt vời và đáng nhớ!

Ixora Ho Tram By Fusion's website

Ixora Ho Tram By Fusion's Facebook

Ixora Ho Tram By Fusion's Email

Phone Number: 0254 3786 666

Ixora Ho Tram By Fusion | Ấp Hồ Tràm, Xã Hồ Tràm, Ho Chi Minh City, Vietnam

Buổi sáng êm đềm ở Huế dọc công viên ven dòng sông Hương

2025-07-28T12:00:00+07:00

Tôi luôn mường tượng ra rằng trong mỗi du khách đều có một chiếc kim chỉ nam, hướng chúng ta tìm đến sự mới mẻ, hay ho, diệu kì trong cuộc sống. Chúng vẫn ở đó, trên mọi nẻo đường, ngóc ngách ở những miền đất mới, nhắc ta nhớ rằng guồng quay công việc không phải là tất cả, và ngoài kia vẫn còn thế giới đa diện để khám phá.

Công viên thoáng đãng ngay ven dòng sông Hương.

Vì vốn rất ham thích sự ồn ã của đô thị lớn, chính tôi cũng ngạc nhiên vì mình đã cảm thấy an yên đến thế trong cái ôm đầy xoa dịu của Huế. Có lẽ chính sự trầm mặc của Huế đã là một thay đổi mới mẻ so với nếp sống hối hả của Sài Gòn, Hà Nội.

Được xây dựng năm 1901, khách sạn Saigon Morin là một trong những nơi lưu trú lâu đời nhất Việt Nam, được vinh dự chào đón nhiều nhân vật lịch sử như vua hề Sác-lô (Charlie Chaplin) và Nam Phương Hoàng Hậu.

Huế là đô thị neo dân nhất trong số sáu thành phố trực thuộc trung ương ở nước ta, với dân số chỉ 1.5 triệu người. Tuy sự sôi động không phải thế mạnh của cố đô, nơi đây lại chứa đựng kho tàng văn hóa, bề dày lịch sử, và cả nét khoáng đạt dồi dào.

Đại học Sư phạm Huế nép mình sau tán cây ven đường.

Là người Sài Gòn lớn lên trong một môi trường thiếu thốn mảng xanh công cộng, công trình kiến trúc được bảo tồn một cách thờ ơ, tôi choáng ngợp trước cách Huế quy hoạch các đền điện, công viên, giữ gìn bản sắc truyền thống. Dọc hai bờ sông Hương toàn những vị trí đắc địa, địa thế và cảnh quang hữu tình, nhưng đều được bao bọc bởi công viên ven sông, trao lại cho người dân không gian sinh hoạt công cộng. Nếu ở Sài Gòn, có lẽ chúng đã bị biến thành những “khu vườn” cao ốc nhà ở biệt lập, riêng tư.

Cầu Trường Tiền.

Xuyên suốt đoạn sông chảy qua trung tâm Huế là 4 cây cầu chính nối liền hai bờ Bắc cổ kính, im lìm dưới tán cây và bờ Nam mới mẻ, hiện đại. Đó là cầu Trường Tiền lịch sử, cầu Phú Xuân, cầu Dã Viên, và mới khánh thành gần đây nhất là cầu Nguyễn Hoàng với dàn đèn lập nhòe trong đêm. Tất cả đều được kết nối mượt mà với mạng lưới đường đi bộ trong các công viên để người dân có thể chọn đi xe đạp hay đi bộ qua cầu mà không phải đánh vật với xe cơ giới.

Theo dân địa phương, cầu Trường Tiền mang tên như vậy vì trước đây đã từng có một xưởng đúc tiền ngay chân cầu.

Sông Hương là huyết mạch của Huế, với hai dải công viên xanh men theo như hai dải lụa bảo vệ vẻ bình lặng của dòng sông trước âm thanh ồn ào của thành phố. Các không gian công cộng ven sông thu hút đông người dân địa phương đến sinh hoạt từ tờ mờ sáng đến tối muộn — tất nhiên ngoại trừ buổi trưa khi nắng gắt nhất. Dưới tán cây cổ thụ lòa xòa, các cô chú đi tản bộ khoan thai, nhóm bạn trẻ ngồi xếp bằng cười nói rổn rảng, còn đám nhỏ thì mang xe đạp con ra tập chạy.

Buổi sớm mai ở công viên ven sông.

Cá nhân tôi cho rằng công viên ở Huế chỉn chu, sạch đẹp nhất nước ta: các lối đi rộng rãi, tinh tươm; nhiều nhà vệ sinh công cộng, và có độ kết nối rất ổn với mạng đường bộ hành. Đường đi vừa lát đá, vừa nhiều ghế ngồi nghỉ chân, vừa có bề rộng đủ cho người đi bộ, người chạy bộ, và thậm chí “quái xế nhỏ” ngồi xe Barbie hồng bóp còi tin tin ư? Tiện nghi này Sài Gòn còn phải học tập nhiều. Tôi không khỏi ghen tị với các anh em runner ở Huế khi rảo bước trong công viên nơi đây.

Ngồi nghỉ chút nào.

Nhưng rồi đến một lúc nào đó, khi tôi vẫn đang chìm trong cơn mộng mị về chiều tương lai nào đó mình sống ở Huế và ra đây chạy bộ mỗi ngày, mặt trời bắt đầu lên, đem theo cái nóng vàng giòn cả da thịt quết lên vạn vật vào lúc 7 rưỡi sáng. Giấc mộng tan biến, tôi trở về với thực tại nhễ nhại mồ hôi. Mùa hè miền Trung và năng lượng mặt trời mạnh mẽ ấy không dành cho những ai yếu bóng vía. Bạn có thể thử trốn chạy vào bóng râm, hay cố chống chế bằng quạt điện tay Shopee, nhưng cũng chẳng có ích gì, vì cả luồng gió từ quạt cũng nóng. Mùa hè ở Huế như chiếc nồi chiên không dầu, nhanh chóng rán giòn tất cả mộng mị như cá viên chiên.

Bờ Nam cầu Trường Tiền.

Cuốc bộ băng sông Hương là một trải nghiệm thú vị, đặc biệt đối với người hơi sợ độ cao (như tôi).

Người đi chợ và đi tập thể dục băng qua cầu.

Lối đi sạch và rộng rãi.

Phiên chợ sáng tràn cả từ trong chợ Đông Ba ra đường phía sau.

Tòa nhà từng là xưởng đúc tiền sau cái tên Trường Tiền giờ là nhà sách.

Hoa không em ơi?

Bờ Bắc sông Hương.

Xe đạp công cộng trong dự án thí điểm.

Cửa Thượng Tứ vào Hoàng thành Huế ở đằng xa.

Đu xà vài cái nào.

Cầu Phú Xuân ở đằng xa.

Lịch sử Việt Nam thời thuộc địa kể lại qua lăng kính viễn tưởng của 'Đó là năm XXXX'

2025-07-28T11:46:46+07:00

Chúng ta thường tiếp cận những câu chuyện phiêu lưu qua sách vở, điện ảnh hay truyền hình. Nhưng nếu câu chuyện ấy được tái hiện bằng ngôn ngữ của triển lãm nghệ thuật thì sao? Một hành trình mở ra giữa những vùng đất nửa quen nửa lạ, trong bối cảnh thời thuộc địa ở Việt Nam, khi phương Đông được khai phá và ghi chép lại bởi các nhà truyền giáo, thực dân và ký giả Âu châu.

“Đó là năm XXXX” là một triển lãm do Nguyen Art Foundation và curator Thái Hà tổ chức, quy tụ các tác phẩm của Quỳnh Đồng, Nguyễn Phương Linh, Phan Thảo Nguyên và Danh Võ. Triển lãm diễn ra tại hai địa điểm EMASI Nam Long và EMASI Vạn Phúc, như hai chương nối tiếp trong cùng một mạch truyện xuyên suốt. Phần diễn giải triển lãm được xây dựng dưới dạng một câu chuyện phiêu lưu viễn tưởng, theo chân một cô gái trong hành trình luân chuyển qua những thực tại khác nhau mỗi lần cô thức dậy hay chìm vào giấc ngủ.

Người xem sẽ bước vào chuyến phiêu lưu ấy qua những trang du ký được viết bởi các nhà truyền giáo và nhà thám hiểm thời Đông Dương thuộc địa — những nơi chốn tưởng chừng như quen thuộc, nay trở nên xa lạ. Theo phần diễn giải, triển lãm “tìm hiểu cách khái niệm ‘phiêu lưu’ từng được khai thác — không chỉ để dựng nên những câu chuyện huyễn tượng về các vùng đất xa lạ, mà còn như một cách thoát ly khỏi ách thống trị thực dân.”

Không gian tại EMASI Vạn Phúc sẽ thay đổi mỗi sáu tuần một lần, mỗi lần là một chương mới với các curator và nghệ sĩ khách mời khác nhau, tạo nên những lát cắt không ngừng biến chuyển, góp phần mở rộng câu chuyện của buổi triển lãm.

Không gian triển lãm “Đó là năm XXXX” tại Nguyen Art Foundation: EMASI Nam Long (trái) and EMASI Vạn Phúc (phải).

Khi vừa đặt chân đến không gian tại EMASI Nam Long, khán giả sẽ bước vào chương đầu tiên mang tên ‘Trùng mù’ (Endless, Sightless), nơi tác phẩm video ‘Ký ức voi mù’ (Memory of the Blind Elephant) (2016) của Nguyễn Phương Linh hiện diện dưới ánh đèn đỏ mờ ảo, với những tấm thảm cao su đen trải dài trên sàn để người xem ngồi xem tác phẩm. Với góc máy chuyển đổi liên tục giữa góc nhìn của con người, động vật, hoặc máy móc, tác phẩm đưa ra những góc nhìn khác nhau về cảnh quan Tây Nguyên, cũng là nơi trồng trọt đồn điền từ thời thuộc địa. Nơi đây từng là, và đến nay vẫn là, đối tượng của các hoạt động khai thác thuộc địa và hậu thuộc địa.

Nghệ sĩ lần theo dấu chân của nhà nhà thám hiểm và vi khuẩn học Alexandre Yersin (1863-1943), cùng những ghi chép của ông về hành trình đến Tây Nguyên và đưa cây cao su vào trồng tại Đông Dương. Voi, loài vật có ý nghĩa văn hóa đặc biệt trong đời sống Tây Nguyên, được xem là một sinh vật mù màu. Ở đây, sự mù lòa cũng là phép ẩn dụ cho việc con người nhắm mắt làm ngơ hậu quả của quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa vội vàng.

Nguyễn Phương Linh. Ký ức voi mù. 2016. Video một kệnh, màu sắc, âm thanh. 00:14:00, lặp vòng.

Cùng lúc đó, trong căn phòng bên cạnh với ánh sáng chói lòa như xuyên qua tầm nhìn, ‘Chuyến đi cuối cùng’ (The Last Ride) (2017) mang hình dáng một chiếc bành voi được tháo rời, tái cấu trúc thành hình thức tối giản, được làm từ những vật liệu công nghiệp như nhôm và thép. Tại đây, hình ảnh và thân thể của voi được nhìn nhận như một món hàng, một phương tiện di chuyển, và là đối tượng bị khai thác, phải gánh trên mình sức nặng của những tham vọng thuộc địa.

Nguyễn Phương Linh. Chuyến đi cuối cùng. 2017. Nhôm, nhựa perspex, đèn, kính và bệ gỗ MDF. Nhiều kích thước.

Tác phẩm ‘Đắc-lộ viễn du’ (Voyages de Rhodes) (2014-2017) của Phan Thảo Nguyên bao gồm một chuỗi những tác phẩm màu nước được gắn lên tường bằng một cạnh duy nhất, để cho chúng bung nhẹ ra và hiện diện trong không gian. Nghệ sĩ vẽ trực tiếp lên những những trang giấy ghi chép từ thế kỷ 17 bởi Alexandre de Rhodes (1591-1660) ghi lại hành trình 35 năm du hành và truyền đạo, bao gồm thời gian ông ở Đông Dương. Thoạt nhìn, loạt tranh hiện lên như một thiên đường nhiệt đời rực rỡ nào đó, nơi những đứa trẻ ngây thơ mặc đồng phục học sinh chơi đùa cùng nhau, với những đôi mắt mơ màng như nửa tỉnh nửa mơ.

Thảo Nguyên Phan. Đắc-lộ viễn du. 2014-2017. Màu nước trên tranh sách cũ. Nhiều kích thước.

Tuy nhiên, khi quan sát kĩ hơn, những trò chơi trẻ con dần dần biến thành những khung cảnh rùng rợn: trẻ em chơi nhảy dây bằng thân xác vô hồn của một đứa trẻ khác, những chiếc đầu dính trên những mặt trống trôi nổi, hay đứa trẻ đứng trên đỉnh thang cao chót vót bên cạnh một cái cây với phần đầu bị tách khỏi cơ thể. Khi ranh giới giữa thật và hư dần dần nhòa đi, những hình ảnh tưởng chừng ngây thơ dần lộ diện thành điều gì đó ám ảnh, trong khi những dòng chữ tiếng Pháp phía dưới vẫn không hiện rõ nghĩa.

Điều này cũng gợi ra câu hỏi: liệu những nét cọ mềm mại nhưng đầy rối rắm ấy chỉ đơn thuần phản ánh cái nhìn ngoại lai về con người Việt Nam, hay là một lời phê phán sự tàn nhẫn của chủ nghĩa thực dân? Chữ viết của De Rhodes như vang vọng từ một quá khứ xa vời, trong khi tác phẩm của Phan Thảo Nguyên mở ra như câu chuyện cổ tích hư cấu đầy ám ảnh nào đó của thời kỳ thuộc địa đã bị lãng quên từ lâu, hoặc quá tách biệt với lịch sử mà ta được học, và với thực tại mà ta đang sống ngày hôm nay.

Thảo Nguyên Phan. Đắc-lộ viễn du. 2014-2017. Màu nước trên trang sách cũ. Nhiều kích thước.

Ở gần cuối không gian triển lãm đầu tiên, khán giả lại một lần nữa gặp tác phẩm của Nguyễn Phương Linh. ‘Ánh sáng’ (The Light) (2018) được tạo nên từ những mảnh gỗ bị tháo dỡ và dường như đang lơ lửng trong không gian, mỗi thanh gỗ đều mang theo ánh sáng mờ ảo giữa màn sương dày đặc bao phủ căn phòng. Những mảnh gỗ này được thu thập từ một nhà thờ Công giáo bị tháo dỡ ở miền Bắc Việt Nam — tàn tích vật chất và ký ức về một nơi từng thiêng liêng nay được chuyển hóa thành một hình thức và câu chuyện mới. Theo triển lãm, “các thanh gỗ đã chu du qua những châu lục khác nhau trước khi có mặt tại không gian trưng bày – cũng hệt như chuyến hải trình của của những nhà truyền giáo trước khi đến và tử đạo tại mảnh đất này.”

Nguyễn Phương Linh. Ánh sáng. 2018. Các thanh gỗ từ một nhà thờ Công giáo ở miền Bắc Việt Nam, khói, nhựa perspex.

Tác phẩm ‘2.2.1861’ (2009) của Danh Võ lặng lẽ hiện diện ở cuối hành lang. Tác phẩm là một bức thư tay, được chép đi chép lại vài lần mỗi tuần bởi cha của nghệ sĩ là Phụng Võ. Dù không thành thạo tiếng Pháp, ông đã cẩn trọng chép lại bức thư tay đầy xúc động của Thánh Jean-Théophane Vénard (1829-1861) — thường được biết đến là cố Ven, một vị thánh tử đạo người Pháp — gửi cho cha mình. Bức thư gốc được viết trong những ngày cuối cùng của ông trước khi bị đưa ra xử trảm tại miền Bắc Việt Nam vào năm 1861, dưới thời kỳ đàn áp Công giáo khốc liệt của vua Tự Đức. Một trong những dòng cuối thư viết: “Con trai Cha, một mầm sống ngắn ngủi khiêm nhường, sẽ đi trước. Chào Cha.” Việc tỉ mỉ sao chép những dòng chữ ấy, bằng thư pháp và trong một ngôn ngữ xa lạ, trở thành một hình thức cầu nguyện và biểu hiện cá nhân sâu sắc về sự gắn bó và cam kết giữa cha và con.

Danh Võ. 2.2.1861. 2009. Thư tay viết bởi Phụng Võ. 29.85 x 20.96 cm.

Tiếp tục hành trình tại địa điểm EMASI Vạn Phúc, người xem bước vào chương tiếp theo của chuyến phiêu lưu mang tên ‘Nhẹ nhàng trôi đi’ (Gently Floating Away), lạc vào một cõi địa đàng siêu thực được tạo nên từ các tác phẩm video của Quỳnh Đồng. Nghệ sĩ mượn chất liệu thị giác từ tranh của những họa sĩ được đào tạo tại Trường Mỹ thuật Đông Dương, rồi chuyển hóa thành các hình ảnh chuyển động trên màn ảnh lớn.

Hoa sen — vốn được xem như quốc hoa của Việt Nam và gắn liến với đời sống văn hóa dân gian — xuất hiện trong tác phẩm Hồ sen (Lotus Pont) (2017) với hình hài phóng đại, như những thực thể độc lập đứng bất động giữa màn mưa và âm thanh của nó. Không gian và thời gian ở đây dường như rơi vào một vòng lặp vô tận.

Quỳnh Đồng. Hồ sen, 2017. Video ba kênh, 1920 x 1080 HD, màu, âm thanh. 50 phút, lặp vòng.

Một cảnh quan khác lại mở ra, lần này là bên dưới mặt nước tối của ‘Biển đen với cá vàng’ (2021). Tác phẩm lấy cảm hứng trực tiếp từ bức tranh sơn mài ‘Chín con cá chép trong hồ nước’ (1939) của Phạm Hậu, với hình ảnh và kỹ thuật bắt nguồn từ truyền thống bản địa nhưng được định hình lại qua lăng kính thẩm mỹ thời thuộc địa.

Trong phiên bản tái tưởng tượng của Quỳnh Đồng, cá và sóng không còn là những họa tiết trang trí, mà biến thành cơ thể người — những vũ công Butoh với chuyển động kỳ lạ len lỏi trong bóng tối. Ra đời tại Nhật Bản sau Thế chiến thứ hai, Butoh xuất hiện như một hình thức phản kháng lại những lý tưởng trình diễn đã bị Tây phương hóa. Ở đây, cơ thể người không còn là yếu tố trang trí, mà là một sự hiện diện mang tính phản kháng.

Quỳnh Đồng. Biển đen với cá vàng, 2021. Video ba kênh, 1920 x 1080 HD, màu sắc, âm thanh. 00:08:13, lặp vòng.

Vì đây là một triển lãm diễn tiến liên tục, các curator và nghệ sĩ khách mời sẽ lần lượt tham gia, với những chương mới được giới thiệu mỗi sáu tuần, kéo dài đến tháng 11 năm 2025.

Chương đầu tiên là tác phẩm video ‘Tyrant Star’ (2019) của Diane Severin Nguyễn, do Bill Nguyễn phụ trách. Tác phẩm phản ánh quá trình kiến tạo bản sắc Việt Nam xuyên suốt quá khứ và hiện tại — đi qua những cảnh quan của vùng Tây Nam Bộ và đô thị Sài Gòn, với tiếng ca dao vang vọng lại, hình ảnh một YouTuber người Việt hát ‘The Sound of Silence,’ đến những đứa trẻ trong trại mồ côi.

Diane Severin Nguyen. Tyrant Star. 2019. Video một kênh, màu sắc, âm thanh. 00:15:00, lặp vòng.

Phần trưng bày đang diễn ra tại thời điểm này là ‘Thư gửi các đồng chí’ (Letters to the Cadres), do curator Joud Al-Tamimi phụ trách, giới thiệu các tác phẩm nhiếp ảnh của Võ An Khánh, tranh của Trương Công Tùng và sắp đặt của Tuấn Mami.

Dưới ánh đèn tím mờ ảo, không gian triển lãm gợi nhớ đến một “phòng thí nghiệm” tưởng tượng, nơi đất, hóa chất từ một nhà máy dược phẩm quân sự bỏ hoang, xương rồng, nhựa cây, vi sinh vật và cơ thể người cùng hiện diện. Ở đây, mảnh đất trở thành nhân chứng cho sự kháng cự âm ỉ trong đời sống hằng ngày và các dấu tích chiến tranh còn sót lại, mang theo ký ức và những câu chuyện chưa có hồi kết, được định hình bởi di sản thuộc địa và sự hiện diện bền bỉ của những người đã khuất.

Trưng bày 'Thư gửi các đồng chí.’

Khi đọc tiêu đề triển lãm, có lẽ câu hỏi đầu tiên hiện lên trong đầu người xem là: “Năm XXXX là năm nào?” và “Điều gì đã xảy ra?”. Dù năm ấy không được xác định rõ, chính sự mơ hồ đó lại mở ra nhiều khả thể — từ những biến cố lịch sử đến những câu chuyện hư cấu, vượt ra ngoài khuôn khổ của một dòng thời gian tuyến tính.

Phần diễn giải triển lãm được in thành từng tập đặt trên sàn, trong đó có một dòng thời gian ghi lại các dấu mốc lịch sử Việt Nam từ năm 1640 đến 1925 — trải dài từ thời phong kiến đến thời thuộc địa, với nhiều sự kiện được phản ánh trong các tác phẩm trưng bày.

Không gian triển lãm “Đó là năm XXXX.”

Giữa hai không gian triển lãm song song: một bên mờ ảo và bí ẩn, phủ đầy những hiện diện vô hình; bên còn lại là nơi các sinh thể hiện hữu rõ ràng, sẵn sàng áp đảo và săn đuổi bất kỳ người lữ hành nào bước vào. Trong những miền không gian tưởng chừng quen thuộc ấy lại tồn tại một cảm giác xa lạ: qua những rào cản ngôn ngữ, khoảng cách giữa quá khứ và hiện tại, giữa cái nhìn thuộc địa và ký ức văn hóa chung. Những lát cắt lịch sử trở nên đầy lạ lẫm phần nào bị lãng quên, giờ đây được tái hiện trong hình hài của một câu chuyện phiêu lưu mới.

Ảnh cung cấp bởi Nguyen Art Foundation.

“Đó là năm XXXX” hiện đang diễn ra tại hai địa điểm của Nguyen Art Foundation là EMASI Nam Long và EMASI Vạn Phúc, kéo dài đến tháng 11 năm 2025. Thông tin chi tiết về triển lãm, giờ mở cửa và chương trình cộng đồng có thể được tìm thấy trên website tại đây.

'Sticky Discovery' — nhà làm phim tài liệu nghiệp dư với tình yêu bền bỉ dành cho thiên nhiên Việt Nam

2025-07-25T16:20:04+07:00

Vì sao lại là “Sticky Discovery”? Đó là câu hỏi đầu tiên tôi đặt ra trong buổi trò chuyện với Dính, người đứng sau Sticky Discovery, loạt phim tài liệu khám phá thiên nhiên Việt Nam trên YouTube. Cái tên “Dính” (dịch sang tiếng Anh là “sticky”) là món quà bà nội đặt cho anh, sau hai lần mẹ anh mất con. Bà đặt trọn hy vọng vào đứa cháu lần này với mong muốn rằng nó sẽ mạnh khỏe.

Dính trong quá trình ghi hình tại An Giang.

Hồi nhỏ, Dính không mấy yêu thích cái tên của mình vì nó vừa lạ tai, vừa không hay theo chuẩn thông thường. Nhưng rồi theo thời gian, anh dần cảm thấy gắn bó với cái tên ấy, đặc biệt khi nhận ra sự “dinh dính” cũng hiện diện ở những điều khiến anh say mê: như nhựa cây họ Dầu (Dipterocarpaceae), chất lỏng đặc quánh chảy ra từ thân cây; hay collagen từ xương cá sấu, chất liệu có độ kết dính tự nhiên.

Cá voi ở Bình Định.

Trong một chuyến công tác ở Bình Định, Dính nghe tin có một con cá voi xuất hiện ngoài khơi gần đó. Dù cơ hội nhìn thấy gần như bằng không, anh vẫn nghĩ: nếu ra đó, biết đâu lại gặp được. Thế là anh cùng một đồng nghiệp thuê thuyền, đi khoảng 30 phút ra khỏi bờ, đến khu vực nơi con cá voi được nhìn thấy lần cuối.

Ngồi trên thuyền, khi đất liền dần khuất khỏi tầm mắt, anh nghĩ về kênh YouTube mà mình vừa bắt đầu đăng tải. Nó cần một cái tên. Và rồi, giữa mênh mông sóng nước, một ý nghĩ vụt qua: Sticky Discovery. “Sao lại không nhỉ? Tên mình đẹp mà,” anh nghĩ.

Cái tên ấy, từ đó, không chỉ là khởi đầu cho hành trình làm phim, mà còn là cách anh học cách yêu thương chính mình, là sợi chỉ kết nối những chủ đề mà anh tìm tòi.

Tuổi thơ giữa hoa và bướm

Khi được hỏi điều gì thôi thúc mình làm phim về thiên nhiên Việt Nam, Dính chỉ trả lời ngắn gọn: “Để giữ lại những ký ức tuổi thơ của mình.”

Dính hồi nhỏ.

Dính sinh năm 1995, tại Long Xuyên, An Giang. Thuở nhỏ, anh sống cùng gia đình bên một con kênh nhỏ uốn quanh sau nhà. Xung quanh là cây cối rậm rạp, hoa dại nở ven bờ, bướm và chuồn chuồn bay rợp trong những ngày nắng. Chỉ cần dạo một vòng quanh xóm, anh đã có thể bắt gặp đủ thứ hoa thơm cỏ lạ, trái dại, và những sinh vật tí hon kỳ thú.

Nhưng theo thời gian, vùng quê ấy dần thay đổi. Thành phố mở rộng, nhà cửa mọc lên san sát. Những khu vườn bị thu hẹp, bị chặt phá, rồi dần biến mất nhường chỗ cho bê tông và đường sá. Làm phim, với Dính, là cách giữ lại những hình ảnh ấy trước khi chúng biến mất hoàn toàn, đồng thời cũng là cách nhắc nhở bản thân về nơi đã gieo mầm tình yêu thiên nhiên trong anh.

Một hình ảnh chụp ở An Giang mà Dính yêu thích.

“Mình thường đi lòng vòng quanh nhà, chụp ảnh bướm, chuồn chuồn với hoa cỏ. Lúc đó, mình hay xem mấy video của BBC, NatGeo, rồi cả hậu trường của họ nữa. Coi mà cứ nghĩ: ‘Trời ơi, sao người ta tới được mấy nơi đó? Mình có làm được không?’” Dính kể lại. “Mình từng hỏi mẹ coi có học được gì liên quan tới quay phim thiên nhiên không. Nhưng hồi đó, ở Việt Nam làm gì có chỗ nào dạy.”

Thật vậy, cách đây gần 20 năm, gần như không có con đường nào để một người trẻ như Dính có thể theo đuổi đam mê một cách bài bản. Sau nhiều cân nhắc, và cũng phần nào vì mẹ lo lắng, Dính quyết định đăng ký vào Trường Đại học Khoa học Tự nhiên TP. HCM. Anh biết đến trường nhờ một buổi tư vấn hướng nghiệp do một cựu học sinh quay về tổ chức.

“Mình thích sinh học nhất vì nó gần như bao trùm hết những gì mình yêu. Nhưng công nghệ sinh học thì có thêm yếu tố công nghệ, mà công nghệ thì ít ra còn kiếm sống được,” anh chia sẻ.

Cuối cùng, Dính chọn theo ngành công nghệ sinh học: vừa gần với thứ mình yêu thích, vừa thực tế hơn nếu nghĩ đến chuyện làm nghề sau này. Dù vậy, ngay từ đầu, anh đã biết mình không muốn chỉ học theo khuôn mẫu trong giáo trình.

Dính ở Phòng Thí nghiệm Thực vật.

Dính thuộc tuýp người nhanh nhạy, biết cách xoay xở để tìm đến những cơ hội mà bình thường khó chạm tới. Dù theo học ngành công nghệ sinh học, anh vẫn đều đặn tìm cách tham gia các buổi học của khoa sinh — có khi xin phép giảng viên, có khi cứ lặng lẽ vào ngồi nghe. Anh còn đi theo cùng các chuyến đi thực địa như thể đó là một phần chính thức trong chương trình học của mình.

Khi đến giai đoạn làm khóa luận, anh được nhận vào một nhóm nghiên cứu liên khoa, do giảng viên ngành sinh và công nghệ sinh học cùng hướng dẫn, với đề tài: “Đánh giá hoạt tính xua muỗi của một số tinh dầu khi kết hợp với dầu nền từ thực vật.” Chính đề tài này đã mở lối để anh bước vào Phòng Thí nghiệm Thực vật, nơi anh vẫn âm thầm hướng đến từ những ngày đầu vào trường. Từ đó, anh ngày càng gắn bó với các chuyến đi thực địa cùng giảng viên và sinh viên ngành sinh học.

Dính đi thực địa ở LangBiang. Ảnh: Tihon.

Trong thời gian làm việc tại Phòng Thí nghiệm Thực vật, Dính kết thân với nhiều sinh viên ngành sinh học, trong đó có Phan Thị Thanh Nhã, nhà thực vật học, đồng thời là họa sĩ minh họa khoa học mà Saigoneer từng giới thiệu. Chính qua Nhã mà tôi có dịp quen biết Dính.

Tốt nghiệp xong, anh làm công việc kinh doanh thiết bị và hóa chất phòng thí nghiệm, cung cấp cho nhiều nhóm khách hàng khác nhau — từ các nhà máy, bệnh viện cho tới các công ty chuyên xét nghiệm ADN. Thu nhập đủ để anh sống ổn, và quan trọng hơn, để mẹ anh yên tâm. Còn ngoài giờ làm, anh dành trọn thời gian còn lại cho đam mê: làm phim tài liệu về thiên nhiên.

Những mối lương duyên từ tình yêu thiên nhiên

Tôi gặp Dính lần đầu tại một gian hàng nhỏ trong Thảo Cầm Viên, khi anh và Nhã đang tham gia hội chợ thực vật học. Lúc ấy tôi chưa biết, nhưng họ đang bán bưu thiếp để gây quỹ cho một chuyến đi chung ra Huế, để tìm một loài hoa trà huyền thoại đến giờ vẫn chỉ tồn tại trong những tài liệu cũ.

Loài hoa ấy từng được người Pháp mô tả là có cánh đỏ rực, nhưng cho tới nay vẫn chưa ai tìm thấy lại. “Màu đó đẹp lắm. Nhưng tới giờ thì chưa ai thấy cả. Mình chỉ tìm được lá với tiêu bản người Pháp để lại thôi, chứ hoa thì chưa thấy lần nào,” Dính nói. “Không biết ra ngoài đó có thấy không. Có khi gặp. Có khi không. Cũng có thể là tuyệt chủng rồi.” Anh nói thêm: nếu thật sự may mắn tìm thấy, anh sẽ không công bố vội trên mạng — ít nhất là cho tới khi có một kế hoạch bảo vệ rõ ràng, nhằm tránh nguy cơ loài cây này bị săn trộm hoặc khai thác trái phép.

Camellia bugiamapensis (trái) và Camellia cattienensis (phải).

Lần đầu trò chuyện ở Thảo Cầm Viên, Dính giới thiệu với tôi về Sticky Discovery qua series về cá sấu. Đến giờ, đây vẫn là những video tôi thường giới thiệu cho người mới biết đến kênh của anh. Chuỗi video mở đầu tại Bàu Sấu — vùng đất ngập nước thuộc Vườn quốc gia Cát Tiên — nơi loài cá sấu nước ngọt từng biến mất, nay đang được phục hồi dân số qua các nỗ lực bảo tồn.

Tiếp theo, câu chuyện chuyển hướng sang các trang trại nuôi cá sấu: tuy hoạt động chủ yếu vì mục đích thương mại, nhưng lại góp phần đáng kể vào việc duy trì số lượng cá thể. Xương cá sấu mà các trang trại khai thác còn được dùng để điều chế một loại thuốc điều trị cho trẻ em mắc bệnh di truyền hiếm gặp.

Ở phần cuối, người xem theo chân Dính đến một điểm khảo cổ trên vùng cao nguyên, nơi từng phát hiện ra đồng tiền vàng khắc hình cá sấu — dấu vết còn sót lại của một nền văn minh đã mất.

Cá sấu ở Vườn quốc gia Cát Tiên.

Khi bắt đầu quay, Dính không hề có sẵn kịch bản hay cốt truyện dài hơi nào trong đầu. Anh chỉ tình cờ nghe được chuyện thả cá sấu về lại Bàu Sấu, rồi tò mò tìm hiểu thêm. Anh cũng muốn đáp lại một số bình luận trên YouTube. Có người từng hỏi: “Tại sao lại thả một con vật nguy hiểm như vậy? Lỡ nó cắn người thì sao?” Với Dính, làm video là cách để giúp mọi người hiểu rõ hơn về loài cá sấu — để nếu gặp chúng ngoài đời, họ sẽ không sợ hãi vô lý, mà thấy được giá trị và biết tôn trọng loài vật này.

Trong quá trình thực hiện loạt video về cá sấu, càng tìm hiểu, Dính lại phát hiện thêm những điều mới. Anh lần lượt gặp được nhiều người sẵn sàng chia sẻ, dù anh không có danh phận gì cụ thể, cũng chẳng mang theo lý do gì đặc biệt để thuyết phục họ. “Nếu là người phù hợp, họ sẽ dành thời gian gặp mình. Còn không thì thôi, họ vốn không phải người phù hợp,” anh nói.

Khi tôi hỏi vì sao lại dễ dàng tiếp cận các nhà khoa học, chuyên gia hay doanh nhân như vậy, Dính chỉ nói gọn: “Chắc là duyên.” Cái duyên ấy hẳn cũng là thứ đã đưa anh đến gặp con cá voi ở Bình Định. Riêng tôi thì nghĩ rằng, những người ấy, cũng như tôi, bị cuốn hút bởi sự chân thành, nhiệt tình và niềm đam mê rất thật của Dính dành cho những đề tài tưởng chừng chẳng ai để tâm.

Ngoài khả năng thuyết phục người giỏi chia sẻ kiến thức, Dính còn có một thế mạnh khác là lòng kiên nhẫn.

“Nếu một câu chuyện cần quay ngoài hiện trường bốn lần, thì mình sẽ đi bốn lần. Cần năm lần thì đi năm. Bao nhiêu buổi phỏng vấn cũng được, mình không vội,” anh nói.

“Mình coi đây là sở thích. Thấy hứng thú, thấy vui với chuyến đi, vậy là đủ để tận hưởng cuộc sống rồi. Còn câu chuyện, mình xem đó là trách nhiệm của mình: phải kể lại cho mọi người.”

Đi chậm mà chắc

“Mình muốn làm một thứ gì đó giống NatGeo hay BBC, nhưng là phiên bản Việt — để kể về sự phong phú của thiên nhiên Việt Nam,” Dính chia sẻ về kế hoạch dài hơi. “Nếu mọi thứ ổn, biết đâu sau này sẽ làm ở nước khác. Nhưng mình muốn bắt đầu từ đất nước của mình trước.”

Hiện tại, anh đang thực hiện một dự án về các loài hoa trà và sẽ tiếp tục làm những video kiểu vlog, tổng hợp các chuyến đi hoặc nhìn lại một năm. Theo anh, đó là cách để lưu giữ những điều mình từng thấy, từng trải. Còn nếu có ai xem và thấy thích, thì càng vui.

Từ sau loạt video về cá sấu, Dính bắt đầu nhận được tin nhắn từ nhiều người cũng muốn làm nội dung tương tự — những người, theo cách anh nói, “cùng tần số” với mình khi nhắc đến thiên nhiên. Một số trong đó đã tìm được nguồn tài trợ từ các quỹ hoặc tổ chức nước ngoài. Dính thấy đó là điều đáng học hỏi, nhưng chưa vội nghĩ đến chuyện kiếm tiền từ công việc của mình.

“Mình vẫn đang tìm đường,” anh nói. “Trước hết, mình cần hiểu bản thân đã, và học cách tự làm mọi thứ.” Trước khi hợp tác với bất kỳ ai từng ngỏ ý cộng tác, anh muốn “đi chậm lại một chút, để tự tìm ra hướng đi của riêng mình.”

Quay phim ở An Giang.

Dù đôi lúc có bạn bè đi cùng cho vui, hiện tại Dính vẫn xem việc làm video là công việc của riêng mình; từ quay cho tới dựng, tất cả đều do anh tự làm.

Anh từng học vài lớp cơ bản về làm phim và kể chuyện để cải thiện cách tiếp cận nội dung, nhưng vẫn thích tự mày mò, vừa làm vừa rút kinh nghiệm hơn là khiến mọi thứ phức tạp thêm bằng cách rủ người khác cùng tham gia. Tương tự, khi cảm thấy video đã sẵn sàng để tiếp cận nhiều người hơn, anh sẽ nghĩ đến chuyện quảng bá Sticky Discovery rộng hơn thay vì chỉ dựa vào trang cá nhân và lượng người theo dõi hiện tại.

“Mình không nghĩ đến khán giả trước khi đăng video. Chỉ đơn giản là muốn chia sẻ thôi. Ai thích thì càng vui. Mình cũng đang cố gắng tìm cách để truyền tải thông tin khoa học một cách dễ hiểu. Để mọi người thấy rằng khoa học không phức tạp chút nào, mà thật ra rất gần gũi, rất đời thường,” anh chia sẻ khi nói về điều mình hy vọng các video có thể mang lại.

Bên cạnh việc giúp mọi người cảm thấy gần gũi hơn với thiên nhiên xung quanh, Dính hy vọng các video của mình có thể phần nào tác động đến những nhà làm chính sách, có sức ảnh hưởng lớn đến môi trường. Chẳng hạn, nếu họ thấy được giá trị thực tiễn và kinh tế của cá sấu, biết đâu sau này họ sẽ hành động theo hướng hòa hợp hơn với tự nhiên.

“Mình nghĩ đó không phải là vấn đề khoa học phức tạp kiểu ‘anh phải làm cái này, chị phải làm cái kia.’ Không, chỉ là thay đổi một chút trong cách suy nghĩ, để hành vi của họ thân thiện hơn với thiên nhiên — để mình có thể tận hưởng nó, chứ không phá hủy nó.”

Dính ở đảo Phú Quý.

Trong một video quay ở Bến Tre, giữa lúc đang kể về cây dừa và những ngành nghề xoay quanh nó, anh bất chợt phát hiện cá thòi lòi dưới kênh. Câu chuyện rẽ hướng, anh dừng lại, thích thú theo dõi loài cá kỳ lạ ấy bò lên bãi bùn.

Đương nhiên, yêu thiên nhiên thôi thì chưa đủ để giải quyết mọi vấn đề. Nhưng chỉ cần có thêm một người xem quan tâm thôi thì cũng đã đủ để tạo nên sự khác biệt. Và đó là điều mà Sticky Discovery đang làm được.

Vẻ đẹp mê hoặc nhìn từ trên cao của tháp Chăm Bình Định

2025-07-22T14:00:00+07:00

Vượt qua những vòng xoay thời gian, những di sản kiến trúc của ngàn năm trước còn tồn tại đến ngày nay là mảnh ghép ký ức rõ nét nhất, gợi nhắc về những chương sử đã qua.

Con người cùng những giai thoại rồi cũng trở về với cát bụi, nhưng những công trình cổ xưa dù có hao mòn theo thời gian, sẽ vẫn là những "người kể chuyện" bền bỉ hơn cả. Những cụm di tích còn phơi mình giữa nắng gió Bình Định là một trong số những chứng nhân lịch sử như thế.

Chăm Pa là một vương quốc từng tồn tại ở khu vực mà ngày nay là duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam; phía Bắc giáp với Đại Việt và phía Tây Nam giáp Chân Lạp (Campuchia). Đế chế Chăm Pa có lịch sử kéo dài từ thế kỷ thứ 2 đến thế kỷ 19, và phát triển hưng thịnh nhất trong khoảng từ thế kỷ thứ 10 đến thế kỷ 15. Người Chăm xưa có tài đi biển, và thường sống trong nhiều cộng đồng rời rạc trên khắp lãnh thổ. Hiện nay, tổng số người Chăm trên thế giới là khoảng 800.000 người, trong đó gần 200.000 người đang sinh sống tại Việt Nam.

Văn hóa Chăm từ lâu đã giao thoa với các nền văn hóa khác trong khu vực như Campuchia, Ấn Độ và Việt Nam. Người Chăm hiện đại có dân số khiêm tốn, nhưng vẫn gìn giữ được di sản qua ngôn ngữ, âm nhạc, và các nghề mỹ nghệ. Trong đó nổi tiếng nhất là kiến trúc đền tháp, phản ánh rõ những đặc trưng về văn hóa và tôn giáo của Chăm Pa cổ đại.

Di tích nổi tiếng nhất của người Chăm nhất có lẽ là thánh địa Mỹ Sơn ở Quảng Nam, được xây dựng từ thế kỷ thứ 4 đến thế kỷ 14, và được UNESCO công nhận là di sản thế giới. Thánh địa là một trong những quần thể công trình kiến trúc Ấn Độ giáo lớn nhất Đông Nam Á, bao gồm 70 lăng mộ và nhiều đền đài, là nơi tổ chức cúng tế của vương triều Chăm Pa. Ngoài ra, nơi đây còn là trung tâm văn hóa và tín ngưỡng của đất nước, là nơi chôn cất các vị vua, thầy tu nhiều quyền lực.

Tuy đã bị phá hủy nặng nề trong chiến tranh chống Mỹ, khu di tích này vẫn là kho tàng giá trị để chúng ta tìm hiểu về nền văn hóa đặc sắc của vương quốc từng phát triển song song với Đại Việt trong nhiều thế kỷ.

Đi thêm vài trăm cây số về phía nam đến tỉnh Bình Định, ta sẽ bắt gặp nhiều di tích kiến trúc Chăm Pa khác, hầu hết được xây dựng cho các mục đích trấn thủ, văn hóa, và tôn giáo. Vùng đất thuộc tỉnh Bình Định ngày nay từng là trung tâm hành chính-kinh tế của Chăm Pa trước khi thuộc về Đại Việt vào cuối thế kỷ 15. Saigoneer đã có chuyến tham quan một số cụm tháp Chăm ở Bình Định và có cho mình nhiều trải nghiệm quý giá.

Trung tâm thành phố Quy Nhơn có Tháp Đôi nổi tiếng và thu hút được nhiều du khách đến tham quan. Nhưng chúng tôi muốn tìm hiểu thêm nên không chỉ dừng lại ở khu vực bờ biển, mà đi sâu vào trong tỉnh và băng qua vùng nông thôn dẫn đến Bảo tàng Quang Trung. Rời khỏi thành phố biển, chúng tôi đi thêm khoảng 15km trên Quốc lộ 1 để đến thăm Tháp Bánh Ít.

Tháp Bánh Ít là một trong cụm bốn tòa tháp nằm trên sườn đồi được xây vào cuối thế kỷ 11. Kiến trúc tháp tiêu biểu cho giai đoạn chuyển tiếp từ phong cách Mỹ Sơn A1 sang phong cách Bình Định.

Tuy công trình đã nhiều lần bị cướp phá và không còn di vật gì quý giá, nhưng chúng ta vẫn học được về thẩm mỹ và tín ngưỡng của người Chăm xưa qua các bức tượng thần Shiva trên đỉnh mỗi tháp, các họa tiết hoa lá trên gạch đỏ, và các cột ốp được chạm khắc độc đáo ở tòa tháp chính. Công trình có thể từng là một địa điểm tôn giáo quan trọng của nhà nước Chăm Pa, và ngày nay vẫn là nơi diễn ra nhiều nghi lễ Phật giáo của địa phương.

Chính quyền địa phương đã có nhiều nỗ lực trùng tu công trình để giúp các khối gạch được vững chắc hơn và duy trì cấu trúc của các tòa tháp tốt hơn. Từ trên đỉnh tòa tháp lớn nhất hướng đến đường chân trời, ta có thể ngắm nhìn miền quê thanh bình ở phía xa. Khung cảnh ấy vẫn mang vẻ đẹp thân quen của đời sống làng quê Việt Nam. Nhưng chuyến tham quan đã khiến chúng tôi phải ngẫm nghĩ: cách đây hàng trăm năm, những người nông dân làm lụng dưới bóng nắng của những công trình kia đã nói một ngôn ngữ riêng, thờ những vị thần của riêng, là người dân của một quốc gia độc lập khác.

Khi mặt trời lên cao, chúng tôi đi đến Tháp Dương Long nằm trong khu vực trung tâm của tỉnh. Nhờ có sự hỗ trợ đắc lực của Google Maps, chúng tôi đã đi đúng đường cho đến khi nhìn thấy ba cấu trúc màu đỏ dần hiện lên ở phía xa. Sau khi thỏa thuận với chú bảo vệ rằng sẽ không ở lại quá lâu để chú được tự nhiên dùng bữa trưa, chúng tôi bắt đầu khám phá công trình này.

Được xây dựng vào cuối thế kỷ 12 và đầu thế kỷ 13, cách nội thành Quy Nhơn khoảng 40km, ba tòa tháp đều có mặt hướng Đông, tháp lớn nhất có chiều cao 24m. Các khối đá đã bị hư hỏng ít nhiều, nên các du khách không được tự ý đến gần. Dẫu vây, nhờ vào những lần khảo cứu trước đây, ta biết rằng trong tháp đặt nhiều loại phù điêu hình cây và hoa, động vật và con người. Dựa trên niên đại và phong cách kiến trúc, có thể đoán rằng công trình được xây theo ảnh hưởng của văn hóa Khmer lân cận.

Trên đỉnh của ba tòa tháp là bức tượng đóa hoa sen đang nở rộ dưới ánh mặt trời. Mặc dù có thể nhìn thấy từ mặt đất, nhưng thực sự phải dùng flycam chụp ảnh từ trên cao mới có thể chiêm ngưỡng hết vẻ đẹp của công trình. Trải nghiệm ấy khiến Saigoneer đã có chút thắc mắc về mục đích của thiết kế này. Chẳng lẽ khi xây tháp, người Chăm có thể đoán được rằng sau này loài người sẽ phát minh ra loại máy ảnh biết bay trên trời sao? Nếu vậy thì họ có từng dự đoán được sự suy tàn của đế chế Chăm Pa không?

Chỉ trong thời hiện đại, chúng ta mới có thể có được một cái nhìn khác, một bối cảnh khác, một cách hiểu khác về sự vô thường của các nền văn minh xưa. Không phải chiều cao hay kích thước của cụm tháp khiến người ta cảm thấy nhỏ bé, mà là sự tồn tại vượt qua bao thăng trầm lịch sử của chúng mới khiến ta nhận ra rằng mình chỉ là hạt cát trong dòng chảy bất tận của thời gian.

Nhiếp ảnh gia Nhật ghi lại một Việt Nam chuyển mình vào cuối thập niên 90

2025-07-21T21:00:23+07:00

Từ giữa thập niên 1990, quá trình đổi mới kinh tế ở Việt Nam bắt đầu cho thấy những chuyển biến rõ rệt.

Trong loạt ảnh của nhiếp ảnh gia người Nhật Hiroji Kubota, những thay đổi ấy hiện lên từ các chi tiết quen thuộc: chợ đông người, nông sản bày bán khắp nơi, gà vịt nuôi số lượng lớn chờ mang ra thị trường, và trẻ con ngồi ăn phần cơm đầy đặn. Những lát cắt đời sống thường ngày, nhưng nói lên nhiều điều về tốc độ phát triển của cả đất nước lúc bấy giờ.

Bên trong một nhà máy tôm ở Cái Răng, Cần Thơ, năm 1996.

Không một nền văn hóa hay quốc gia nào mãi dậm chân một chỗ, nhưng có những giai đoạn mọi thứ thay đổi nhanh đến mức gần như không kịp ngoái đầu nhìn lại. Việt Nam những năm cuối thế kỷ 20 là một thời như thế. Chụp từ 1995 đến 1999, loạt ảnh ghi lại một Việt Nam đang chuyển mình giữa những hứa hẹn của nền kinh tế thị trường và những giá trị cũ vẫn còn bám rễ.

Thành thị và nông thôn, truyền thống và hiện đại, tất cả cùng tồn tại song song và va chạm nhau mỗi ngày. Ở đâu cũng thấy nhịp sống hối hả — từ công nhân trong nhà máy chế biến tôm ở Cần Thơ, người bán trái cây trên ghe ở miền Tây, đến trẻ em vùng cao chơi bên ruộng bậc thang. Ai cũng bận rộn, ai cũng đang cố gắng bám lấy một cơ hội để cuộc sống đỡ vất vả hơn.

Xưởng kẹo dừa bận rộn những ngày đón Tết.

Một buổi chợ họp dưới chân cầu Long Biên, Hà Nội.

Giờ cao điểm buổi sáng ở Hà Nội.

Diễu hành mừng ngày thống nhất tại TP. HCM, năm 1995.

Xe chở gia cầm thô sơ.

Nhà sư và chú tiểu ở một ngôi chùa tại Huế.

Nhà điêu khắc bên tác phẩm của mình.

Chợ nổi Phụng Hiệp, Cần Thơ.

Rau củ tươi sẵn sàng chờ khách ở miền Tây.

Tiểu thương buôn mía ở vịnh Hạ Long.

Nông dân cấy cày trên ruộng bậc thang.

Trẻ em người H’Mông ở vùng cao.

Nón bảo hiểm, quần tây, và đôi dép tổ ong "bất bại."

Đồ ăn nóng hổi ở chợ.

[Nguồn ảnh: RedsVN]

Chất chứa nỗi nhớ quê nhà trong bao thức quà mẹ gửi

2025-07-20T19:49:51+07:00

“Hai chị em ăn gì để mẹ gửi.”

Tôi và em gái sống cách quê hương 600km tại một thị trấn nhỏ bình yên nằm giữa núi đồi xanh mát. Mỗi tháng, mẹ đều đặn gửi cho chúng tôi một thùng lương thực “cứu đói.” Ngày còn nhỏ, chị em tôi quây quần bên mâm cơm thơm lừng mẹ nấu. Đến lúc xa nhà, mẹ vẫn như ở bên chúng tôi bằng một cách giản dị mà thương lắm. Mỗi lần mở thùng đồ ăn mẹ gửi, hương vị quê nhà, tháng ngày thơ bé cứ ùa về trong lòng chị em tôi.

Đồ ăn mẹ gửi mùa nào thức nấy: mùa mưa thì trong thùng là cá tép mẹ mua của mấy cô chú quen ngoài chợ. Mùa xả ao xả hồ cá vừa tươi ngon lại vừa béo núc. Chục trứng gà ta bé xíu mẹ bỏ trong hũ nhựa ủ thêm trấu cẩn thận. Rồi thêm cả những rau củ vườn mẹ trồng, măng non lúp búp, ít nấm mối mọc sau mưa vẫn còn thơm mùi đất, có gì ngon cũng gói ghém vào cả. Mùa hè thì tha hồ ăn các loại trái cây vườn, nào là sầu riêng, bơ, chôm chôm, nhãn, vải. Mẹ gói cả chợ quê vào chiếc thùng nhỏ xíu ấy cho chúng tôi.

Mở nắp ra, tôi thấy những món ăn được mẹ nấu sẵn rồi kỳ công chia thành từng phần nhỏ — nào cá kho chuối, thịt gà rang sả, bò hầm củ — đủ cho một đến hai bữa, để các con khỏi phải hâm lại nhiều lần. Có thịt heo, thịt gà quê mẹ đã cấp đông trước, hay chỉ một nhúm rau nhỏ cũng được mẹ sơ chế, gói kỹ trong túi, có khi còn kèm lời nhắn dặn dò ăn sao cho ngon. Nhìn qua thì giản dị, nhưng đằng sau là hai ngày mẹ tất tả chuẩn bị, chọn nguyên liệu, tất bật nấu nướng, đóng gói rồi gửi xe. Tôi hay đùa: “Tình yêu của mẹ được gói trong lá chuối, bọc ni-lông và mấy cục đá giữ lạnh trong thùng xốp.” Thứ tình cảm mộc mạc mà ấm lòng hơn bất cứ điều gì chị em tôi có được trong đời.

Có lần tôi chỉ nhắn vu vơ: “Mẹ ơi, con thèm thịt heo đồng bào quá.” Vài hôm sau, tôi nhận được cả… 7kg. Tôi dở khóc dở cười và nghĩ thầm, hình như mẹ Việt Nam nào cũng vậy. Càng lớn hơn tôi lại càng thấy rõ, mùi vị quê hương thấm đẫm vào da thịt những đứa trẻ lớn lên từ đất đỏ như chúng tôi, xa quê hương là cứ nhớ quay quắt những món quê nhà, dù nơi đang sống là thành phố giàu có và hiện đại bậc nhất, chẳng thiếu thứ gì. Cái nhớ trong lòng, đôi khi bắt đầu từ vài bó rau mẹ gói ghém.

Khi thùng đồ vừa đến, tôi luôn tự tay mở ra, rồi từ từ lấy từng món ra phân loại — rau, thịt, cá, trái cây — thứ nào vào ngăn nào cho đúng. Có món tôi rửa sạch rồi xếp vào hộp, có món chỉ cần cấp đông như cách mẹ dặn. Việc cất giữ trở thành một nghi lễ nhỏ, tôi làm rất chậm, rất kỹ, như thể không muốn bất cứ thứ gì bị hỏng hay vô tình bị tôi quên lãng.

Giữa nhịp sống hiện đại hối hả, mọi thứ đều tiện lợi, việc mẹ vẫn cặm cụi gói từng bó rau, xếp từng hũ mắm, buộc từng túi trái cây quê như một nhịp chậm thắt giữ tình cảm ruột rà. Thỉnh thoảng, khi thoáng nghĩ đến một ngày nào đó mẹ không còn nữa, lòng tôi chững lại: rồi ai sẽ là người gửi thức quà quê cho chị em tôi đây?

Với những ai đang tha hương, có lẽ sẽ thấy đâu đó bóng dáng chính mình trong câu chuyện này. Ai xa quê mà không đôi lần được cha mẹ gửi đồ. Mỗi khi mở nắp thùng đồ cha mẹ gửi, ký ức thân thuộc ùa về, có khi lại khóc ngon lành như đứa trẻ vì thấy mình được yêu thương quá nhiều. Còn người đang kề cận bên cha mẹ, biết đâu sẽ ngẫm lại mà trân quý thêm từng bữa cơm chung.

Có lẽ sau này, tôi rồi cũng sẽ trở thành mẹ, tôi rồi cũng sẽ gửi cho các con tôi những thùng đồ chất chứa mùi vị quê nhà.

Đi tìm tia sáng trong tăm tối thời cuộc qua ngòi bút Nguyên Hồng

2025-07-18T21:08:54+07:00

Mang biệt danh “nhà văn của những người cùng khổ,” Nguyên Hồng dường như bị ám ảnh với những mảnh đời ở đáy xã hội, khi mà các nhân vật của ông nếu không là phụ nữ bị chồng bỏ, bố mẹ ruồng rẫy thì cũng là những đứa bé bị bỏ rơi, nai lưng mưu sinh ở độ tuổi vẫn còn hôi sữa. Dẫu vậy, ông không mượn những thứ bất hạnh, khổ đau để kể lể, lấy lòng thương hại của người đọc. Ông đưa độc giả cùng nhân vật của mình đi xuống đáy để họ nhìn thấy con đường duy nhất chính là đường lên.

Chân dung Nguyên Hồng thời trẻ. Nguồn ảnh: NXB Văn Học.

Ở tuổi 19, Nguyên Hồng khiến giới văn chương ngỡ ngàng với tác phẩm đầu tay: Bỉ vỏ. Hơn 80 năm sau kể từ ngày đầu tiên phát hành, độc giả vẫn không ngừng tự hỏi ông đã phải trải qua những gì để sáng tác được ra nhân vật như Tám Bính — người đàn bà có cuộc đời tăm tối, khốn khổ không lối thoát đến như vậy?

Nguyên Hồng, nhà văn rứt thịt mình ra để viết

Nguyên Hồng ra đời vào năm 1918, đúng lúc Chiến tranh thế giới thứ Nhất vừa kết thúc. Nhiều người mô tả xã hội khi ấy chả khác gì một “phế tích tan hoang.” Nguyên Hồng lớn lên giữa bối cảnh bần cùng ấy: nhà ông nghèo, túng thiếu đủ thứ, và thứ ông thiếu nhất là tình thương. Ông biết mình là kết quả của một cuộc hôn nhân gượng gạo ngay từ khi lên bảy: “Thầy mẹ tôi lấy nhau không phải vì yêu thương nhau.”

Miền Bắc Việt Nam những năm 1930. Ảnh: Charles Peyrin.

Muốn có tiền đi học, ông sớm dấn thân vào con đường mưu sinh. Ông chung đụng với đủ mọi hạng trẻ hư hỏng ở các khu chợ, bến tàu hay ô tô, hay chốn vườn hoa nghiện ngập. Ông lén dạy học tư cho đàn con em của những người phu phen thuyền chợ. Quanh quẩn trong cái xóm nghèo đói, sống một đời cơ cực, tiếp xúc với hàng trăm mảnh đời ngang trái đã ảnh hưởng sâu sắc tới thế giới quan và tâm hồn của chàng trai trẻ khi ấy.

Chính từ những trải nghiệm đó, ông không chọn cách né tránh hay khinh miệt bóng tối, mà lặng lẽ quan sát, cảm thông và viết. Không giống như câu tục ngữ ta vẫn thường nghe — “gần mực thì đen, gần đèn thì rạng” — Nguyên Hồng chọn ngòi bút như một cách để thắp sáng lên chính cuộc đời tăm tối của mình, và cả những kiếp người mà ông từng chứng kiến.

Sông Cấm Hải Phòng gần xóm trọ của Nguyên Hồng. Nguồn ảnh: Trang Facebook Hải Phòng Xưa.

Một thời đại lịch sử đầy nhiêu khê tạo nên những mảnh đời bên rìa vực thẳm

Nguyên Hồng ở đâu thì chất liệu văn chương của ông ở đó. Cuộc đời lang bạt khiến ông phải chứng kiến cái cảnh con người bị cưỡng đoạt, bị sa đọa trong xã hội đồng tiền mà không có cách nào để thoát ra.

Mỗi một tác phẩm của Nguyên Hồng giống như một tấm gương phản chiếu bối cảnh lịch sử chiến tranh lúc bấy giờ. Trong Bỉ vỏ (1938) hay Những ngày thơ ấu (1940), ta nhìn thấy một xã hội phong kiến suy tàn, hủ lậu do bọn cai trị Pháp cầm đầu.

Nông dân bị bóc lột tài nguyên, áp đặt sưu cao thuế nặng, lâm vào cảnh mất đất, đói nghèo. Công nhân ở các bến cảng, nhà máy làm việc cực nhọc với đồng lương không đủ sống.

Phụ nữ thời Pháp cai trị giai đoạn 1930–1940. Nguồn ảnh: tài khoản Flickr @manhhai.

Bên cạnh đó, thể chế phong kiến hủ lậu, “trọng nam khinh nữ” đẩy phụ nữ yếu thế vào cảnh túng quẫn: bị xem như món hàng phải bán thân để nuôi con, hoặc vì cái nghèo mà phải xin đi làm ô sin, lao công rồi rơi vào con đường làm gái mại dâm, gái giang hồ, v.v.

Đến giai đoạn kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ trong Giọt máu (1956) hay Sóng gầm (1961), ta thấy bom đạn, mất mát và cái đói như một bóng đen bao trùm lên cả miền Bắc.

Hàng triệu người mất nhà cửa, hàng triệu trẻ em mồ côi — đứa ăn xin, đứa bị bóc lột, đứa thì gia nhập vào băng đảng đường phố. Không được học hành, sống trong hoàn cảnh thiếu thốn tình thương và vật chất nên có lẽ những đứa trẻ ấy sau này đã trở thành những “anh chị” Năm Sài Gòn, Ba Bay.

Chuỗi domino của đói nghèo, bất công làm con người biến chất như thế nào?

Nếu Nam Cao được biết đến như một cây bút sắc sảo, am hiểu phong tục làng xã và những bi kịch nội tâm của người nông dân, thì Nguyên Hồng lại chọn một hành trình riêng: đi sâu vào thế giới của những phận người còn khốn khổ hơn thế — những kẻ sống bên lề xã hội. Họ là tâm điểm trong cả sự nghiệp văn chương của ông, từ cuốn tiểu thuyết đầu tay Bỉ vỏ (1938) đến bộ sử thi Cửa biển (1961–1976) đồ sộ được viết suốt cuối đời.

Trong suốt cuộc đời cầm bút, Nguyên Hồng đã vắt kiệt mình để sống trọn với những khổ đau của nhân vật. Ông từng bộc bạch trong cuốn nhật ký của mình rằng: “Khổ vì viết quá! Sáng tác! Thật là rứt thịt mình ra. Tôi phải nhìn sâu vào mình hơn nữa, nhìn vào tận cùng thẳm con người mình nữa, với từng lành giận, từng tiếp xúc. Nhất là phải giữ cho tấm lòng trọn vẹn, gần gũi với với những đau khổ của chung quanh.”

Người ăn xin Hải Phòng. Nguồn ảnh: Kênh14.vn.

Và quả thực, thế giới nhân vật của ông toàn là những phu bốc vác, cu li, trẻ lang thang, gái giang hồ, đám buôn thúng bán mẹt, những người sống bên rìa đô thị; cuộc sống của họ tăm tối, bế tắc do bị xô đẩy vào những ngã rẽ nghiệt ngã nhất của đời sống.

Nhân vật có số phận gây ám ảnh cho tôi nhất là Tám Bính (Bỉ vỏ). Bính là người phụ nữ thôn quê sống trong xóm trọ nghèo, khao khát một tình yêu giản dị với một mái ấm thiện lương. Thế nhưng chính cái mong ước đấy khiến cô bị lừa, bị cha mẹ ruồng rẫy vì chưa chồng đã chửa. Từ đây, Bính trượt dài vào kiếp gái giang hồ, ăn trộm, cướp giật, tù tội.

Rồi đến Cửa Biển, một nhân vật khác khiến ông phải bật khóc khi viết: Gái Đen, một nữ phu bến tàu ở Hải Phòng. Dù xuất thân từ gia đình có truyền thống yêu nước, nhân cách đức hạnh, cô lại lỡ lấy phải kẻ phản bội cách mạng. Lúc phát hiện ra thì đã bụng mang dạ chửa, rồi vì đau khổ tột cùng, cô qua đời sau khi mang thai. Khi viết đến chỗ Gái Đen chết, ông đã buông bút xuống mà oà lên nức nở với con rằng: “Con ơi! Gái Đen chết rồi, con ạ!”

Những tia sáng xuyên qua bóng tối của thời đại

Nguyên Hồng không đẩy nhân vật của mình vào một tấn bi kịch để rồi gượng ép họ phải tìm ra hy vọng, phải vươn lên như những câu chuyện truyền cảm hứng. Ông không mượn những “đứa con” của mình để giáo lý người đọc.

Con người dù đã bị tha hoá, vật hoá đến cùng độ thì họ vẫn có sự nhân hoá, tức là bản tính làm người. Mà đã làm người, không ai không mang trong mình một khao khát. Tôi không rõ chính xác điều gì khiến Nguyên Hồng viết trong cuốn nhật ký của mình rằng: “Tôi bâng khuâng và ghê sợ cái kỳ diệu của tinh thần. Tinh thần con người.” Nhưng tôi biết kể từ giờ phút ấy, Nguyên Hồng đã nhìn ra một thứ không bao giờ bị tước đoạt dẫu cho hoàn cảnh có ngặt nghèo thế nào: lẽ sống.

Bìa Những ngày thơ ấu.

Lẽ sống của Tám Bính chưa bao giờ là làm giàu để mà phải sa ngã đi làm bỉ vỏ. Bính chỉ mong ngày nào đó gặp được đứa con mình từng bỏ lại, sống trong một mái ấm “làm đủ ăn đủ mặc thôi, nhưng được cái thẳng lưng mà sống.” Trong suốt những đêm dằng dứ giữa việc trộm cắp hay sống thiện lương, cái khao khát tình mẫu tử của Bính luôn là điểm neo để cô bước tiếp.

Với Hồng, cậu có một tuổi thơ bất hạnh nhưng lại luôn dũng cảm chiến đấu với nỗi sợ bị bỏ rơi. Trong hằng hà sa số những lúc tủi nhục, chỉ một khoảnh khắc ôm mẹ trong vòng tay và cảm nhận hơi ấm “thơm tho lạ thường” đã đủ cho Hồng sức mạnh để vượt qua bóng tối tuổi thơ.

Còn với nhân vật Gái Đen, Nguyên Hồng dường như mượn nhân vật này để đối thoại với quan điểm của Nam Cao: “Một người đau chân có lúc nào quên được cái chân đau của mình để nghĩ đến một cái gì khác đâu?” Nguyên Hồng tin rằng kể cả khi con người đang ở trong cái khổ nhất của họ, việc chia sẻ nâng đỡ nhau luôn là thứ được nhiều hơn là mất. Do đó mà cái Gái Đen dù mai ăn gì cũng còn chưa biết, vẫn sẵn sàng chia sẻ miếng cơm của mình cho người khác.

Cuộc sống có những cái hàng ngày rất quỷ, nó lôi cuốn người ta đến lúc ngã sấp mặt xuống lúc nào không hay biết.

Chẳng phải riêng nhân vật của ông bị cái đời sống thành thị làm biến dạng hình hài, chính Nguyên Hồng tự thừa nhận với mình như vậy, rằng có lúc bản thân ông chán ngán, hồ nghi và chỉ muốn bỏ cái nghiệp viết lách.

Dẫu vậy Nguyên Hồng nói không với việc từ bỏ việc viết, dù cái đời sống của ông khốn khổ vô cùng. Giống như các nhân vật của mình, cả ông và họ tuy bị vắt kiệt trong sự lo âu, khắc khoải nhưng đồng thời ở mặt khác, ông cũng sống trong cái sự nương tựa, cưu mang, đùm bọc, và không ngừng chiến đấu cho cái lẽ sống giản dị của riêng mình.

“Tôi sẽ chỉ biết có ánh sáng. Và chính tôi là ánh sáng”

Lời bộc bạch trên của Nguyên Hồng giống như một cái vỗ vai khiến tôi thấy mình như đang được ngồi cạnh trò chuyện cùng ông. Về cách mà chúng ta nên làm thế nào để đối mặt với những ngày tăm tối, cách để thay đổi góc nhìn của bản thân trước nghịch cảnh.

Thông qua các nhân vật của mình, Nguyên Hồng thừa nhận rằng dẫu cho sự đau khổ và cảm giác chuếnh choáng trong một xã hội bất định là điều không thể tránh khỏi, ta vẫn có thể sống một đời ý nghĩa. Hai yếu tố then chốt giúp chúng ta làm được điều đó là: sự chấp nhận và lòng can đảm. Mỗi người phải tự vượt qua nỗi sợ và tiến lên phía trước, ngay cả khi chưa thấy ánh sáng cuối đường hầm. Sự chấp nhận là bước đầu tiên để ta giải thoát mình khỏi vị trí “nạn nhân,” lấy lại quyền làm chủ cho đời mình.

Tám Bính không còn đổ tội cho những kẻ đẩy mình vào kiếp giang hồ, cô chấp nhận rằng mình đã sống một cuộc đời lừa lọc và luôn trăn trở tìm cách để sống lương thiện hơn. Hồng vượt qua nỗi đau bị bỏ rơi không phải bằng cách trách móc ai oán gia đình mình. Thay vào đó, Hồng trân trọng từng khoảnh khắc hiếm hoi được ở bên mẹ.

Cách phản ứng này gợi nhớ tôi đến triết lý của Albert Camus về “sự phi lý hạnh phúc”: con người có thể tìm thấy ý nghĩa và niềm vui ngay cả khi đối diện với một thế giới vô nghĩa và đầy bất công. Thái độ này sẽ giúp ta sống thực với hiện tại và không bị đánh lừa bởi những niềm tin mộng tưởng hay sự tuyệt vọng cực đoan.

Tám Bính trong phiên bản điện ảnh của Bỉ vỏ, phim Người đàn bà ăn cắp. Nguồn ảnh: kienthuc.net.

Nhưng chấp nhận là chưa đủ, ta cần nuôi dưỡng lòng can đảm để sống chủ động với sự phi lý ấy thay vì tìm cách giải thoát cực đoan hoặc buông bỏ bản thân. Nguyên Hồng truyền tải thông điệp này qua nhân vật người mẹ vô danh trong Những ngày thơ ấu.

Hôn nhân của bà là kết quả bài tính giữa hai gia đình mà không có tình yêu. Sau khi chồng chết vì nghiện, bà quyết tâm bỏ đi tha hương cầu thực chứ không chịu cảnh nghèo khó. Người phụ nữ ấy nhanh chóng tái hôn và bị cả xã hội chửi rủa thậm tệ vì dám đi ngược lại phong kiến “thủ tiết thờ chồng.” Dẫu vậy, bà vẫn tần tảo làm lụng nuôi con, không để sự sỉ nhục làm lung lay trách nhiệm, giữ trọn tình mẫu tử.

Nếu đặt câu hỏi “ý nghĩa” của đời bà là gì sau tất cả chuỗi bất hạnh phải trải qua, hẳn ta sẽ cảm thấy bất lực và oan ức. Thế nhưng ý nghĩa vốn không phải là điều có sẵn để khám phá, nó là thứ con người tự tạo nên thông qua lựa chọn và hành động của mình. Vậy nên nếu nói “đời là bề khổ” — thì cách ta gán lên ý nghĩa của việc đấu tranh lại là niềm vui thú trong cái bề khổ đó.

Còn sống là còn đau, và còn đau là còn sống

Lối viết của Nguyên Hồng mang đậm tính suy tư và chất vấn sâu sắc. Cách ông xây dựng chân dung nhân vật bao hàm mọi sắc thái của nỗi đau: xung đột tâm lý giữa thiện và ác, đan xen giữa hy vọng và tuyệt vọng, giữa phẫn uất cuồng nộ và cái bình thản buông bỏ để bước tiếp. Đời sống nội tâm trong thế giới văn chương của ông luôn có cái sự hỗn loạn và đau đớn, nhưng cũng vì thế mà độc giả sau hàng trăm năm vẫn cảm thấy Nguyên Hồng đang cất tiếng thay họ.

Trong một thế giới ngày càng phân cực chia rẽ, việc phải đối mặt với những nỗi đau và khủng hoảng cá nhân là điều không tránh khỏi. Để tìm thấy điểm neo của riêng mình trước nghịch cảnh, việc thay đổi góc nhìn trước vấn đề và can đảm tiến lên dẫu còn nhiều sợ hãi sẽ là bước đầu tiên giúp ta tìm thấy ánh sáng cuối đường hầm. Đó là thông điệp mà Nguyên Hồng đã dành cả đời để gửi gắm qua ngòi bút cùng khổ của mình.

Theo chân cung thủ Sài Gòn khám phá sức hút của bộ môn bắn cung

2025-07-17T11:00:00+07:00

Ánh nhìn sắc lẹm, chiếc cung tên bóng loáng, bãi tập đầy nắng với các tấm bia màu sắc, v.v. Ngần ấy chi tiết thôi cũng đã đủ khiến một tấm hình nhận “cơn mưa” yêu thích trên mạng xã hội. Đây là một trong những lý do tạo nên sức hút gần đây của bộ môn bắn cung khi mọi người quay lại các hoạt động thể thao ngoài trời.

Tại Việt Nam, bắn cung là một môn thể thao có lịch sử còn khá “non và xanh.” Ngay cả Câu lạc bộ Bắn cung Nhà văn hóa Thanh niên TP. HCM, đơn vị tiên phong cả nước trong việc giới thiệu bộ môn này tới cộng đồng, cũng chỉ mới ra đời từ năm 2014. Nhiều sân tập khác đã được mở ra tại Hà Nội và Sài Gòn từ đó đến nay, nhưng bắn cung chưa thực sự trở thành một bộ môn tập luyện phổ biến.

“Phần lớn mọi người hiểu nhầm rằng môn này đắt đỏ, chỉ dành cho người có điều kiện và hơn nữa lại nguy hiểm,” chị Quan Nguyễn Thảo Nguyên, một huấn luận viên và trọng tài tại các cuộc thi bắn cung cấp quốc gia cho biết.

Bộ môn vận động phù hợp cho nhiều lứa tuổi

Thời gian gần đây, cư dân thành phố đã thể hiện sự quan tâm đặc biệt đến các hoạt động thể thao ngoài trời — vừa rèn luyện sức khỏe, vừa tạo cơ hội thay đổi không khí. Bắn cung vì thế cũng rơi vào tầm ngắm của làn sóng người mới đam mê vận động. Saigoneer đã ghé thăm Câu lạc bộ bắn cung Trần Quan Brothers, một sân chơi đã trở thành điểm hẹn quen thuộc của các cung thủ tại Sài Gòn, để tìm hiểu sức hút của bộ môn đang lan tỏa này.

Chú Quan Vân Triều là người sáng lập câu lạc bộ bắn cung Trần Quan tại quận 3. Chú Triều đã bắt đầu theo đuổi bộ môn này từ năm 1968.

Câu lạc bộ Trần Quan Brothers được thành lập từ năm 2016, hiện đang đặt tại khuôn viên trường tiểu học Trương Quyền, quận 3. Đây là một trong rất ít câu lạc bộ bắn cung hoạt động lâu năm và liên tục của thành phố, sở hữu sân bãi rộng rãi, có thể mở rộng tới cự ly 70m, đạt tiêu chuẩn và đảm bảo an toàn cho người chơi.

Trò chuyện với Saigoneer, chú Quan Vân Triều, người thành lập câu lạc bộ, cho biết chú đam mê bắn cung từ năm 1968, khi đang ở Tổng hội Võ thuật Việt Nam. Theo đuổi môn thể thao này hơn 50 năm, chú nhận ra bắn cung chính là một bộ môn thiền động (trái với thiền tĩnh là chỉ ngồi yên một chỗ). Tùy theo thời gian tập luyện, mỗi người sẽ thu nạp cho mình được một số lợi ích như giải tỏa căng thẳng, cải thiện sự tập trung, tăng khả năng quan sát, quyết đoán, kiên nhẫn, rèn luyện thể lực, v.v.

Đối tượng chính của môn bắn cung thuộc mọi lứa tuổi, và đa phần người chơi tại thời điểm Saigoneer có mặt là những người trẻ ở độ tuổi 20-30, một số ít là các bạn nhỏ đang học tiểu học và cả các hội viên lớn tuổi. Vì đại dịch và cả hiệu ứng lớn từ Olympic 2020, câu lạc bộ đã thu hút được thêm khá nhiều người nhập môn. Một vài người chỉ muốn thử sức và thỏa mãn sự hiếu kỳ, nhưng theo lời chú Triều, có đến 70% người đã đăng ký muốn theo đuổi bộ môn này lâu dài.

Như Quỳnh, một nhân viên thiết kế gia nhập câu lạc bộ từ giữa năm 2020, chia sẻ rằng triết lý thiền động trong bắn cung đã mang đã mang đến cho cô nhiều thay đổi tích cực trong cuộc sống hàng ngày. Khi đến với bắn cung thời gian đầu, Quỳnh chỉ xem hoạt động này như một trải nghiệm mới mẻ để nâng cao thể lực. Thế nhưng sau nửa năm, cô ngày càng cảm thấy một sự kết nối sâu sắc hơn đối với bộ môn. Mỗi ngày cô đều dành ra 2–3 tiếng để luyện tập cũng như tham gia thi đấu tại các giải không chuyên.

“Trong bắn cung, nhất cử nhất động đều quan trọng. Câu ‘sai một ly, đi một dặm’ rất đúng với môn này. Vậy nên tương tự như khi thiền, người chơi phải hoàn toàn làm chủ được không chỉ cơ thể, nhịp thở, mà cả những luồng suy trong đầu, từ đó hình thành cho mình sự bình tĩnh, kiên nhẫn và thái độ tích cực hơn trước những vấn đề khác nhau trong cuộc sống,” Quỳnh chia sẻ.

Cậu bạn Như Thuần, sinh viên khoa kiến trúc trường Đại học Kiến trúc TP.HCM, lại tiếp cận bộ môn bắn cung từ một góc nhìn rất khác. Vốn sẵn tò mò về hai bộ môn thể thao còn khá mới lạ tại Việt Nam là bắn cung và bắn súng, ngay khi vừa lên thành phố trọ học, Thuần đã ngay lập tức tìm đến những câu lạc bộ khác nhau để tự mình trải nghiệm.

“Mình bị thu hút bởi yếu tố kỹ thuật trong những bộ môn sử dụng vũ khí tầm xa, và theo mình đánh giá, bắn cung còn có tính thử thách cao hơn so với bắn súng khi người chơi phải tính toán độ cong của cánh cung và cùng lúc phối hợp rất nhiều thao tác khác nhau.”

Thuần cho biết cậu đã giới thiệu sở thích này đến nhiều bạn bè, tuy nhiên phần lớn đều chưa quen với việc nhìn nhận hoạt động bắn cung như một hình thức rèn luyện thể thao lâu dài. “Hình ảnh cung tên trong mắt nhiều người vẫn là một thứ vũ khí thô sơ với nhiều mối nguy hiểm tiềm tàng. Bạn bè của mình hầu hết theo đuổi các sở thích gần gũi hơn như vẽ vời hay đá banh, bóng rổ nên vẫn thường phản ứng với nhiều nghi ngại khi nghe đến việc bắn cung,” Thuần nói tiếp.

Em Lý Quyên, học sinh lớp 8, đã luyện tập bắn cung được ba năm.

Trên sân tập đầy nắng, chúng tôi thấy những dáng dấp nhỏ bé hơn. Tươi tắn và bạo dạn, cô bé học sinh lớp 8 Lý Quyên, vẫn chưa phải là học viên nhỏ tuổi nhất tại đây, kể về cảm nhận của mình: “Dù xung quanh đa phần là người lớn nhưng em không hề ‘khớp’ chút nào, vì các cô chú và anh chị đều rất vui vẻ và thoải mái. Mỗi lần đến tập em đều cảm thấy hào hứng.”

Đã có “thâm niên” tham gia bắn cung hơn ba năm, Quyên lần đầu thử sức với bộ môn này khi đang học lớp 5 tại ngôi trường tiểu học cạnh bên. Mỗi giờ tan trường, nhìn thấy hình ảnh các anh chị lớn dốc sức tập trung vào cung tên và bia bắn trước mặt, Quyên đã bị ấn tượng mạnh mẽ và quyết tâm thuyết phục cha mẹ để được thử sức với bộ môn vẫn bị cho là nguy hiểm này. Từ những lo ngại ban đầu, bố mẹ Quyên giờ đã hoàn toàn an tâm và tự hào khi cho thấy cô con gái tự tin giương các loại cung khác nhau.

Theo lời huấn luyện viên Thảo Nguyên, con gái chú Triều, với các bạn nhỏ, ngoài các lợi ích về thể chất, bắn cung là cách tuyệt vời giúp các em rèn luyện khả năng tập trung. Chị cho biết: “Tại Hàn Quốc, quốc gia thống lĩnh môn bắn cung tại các kỳ thế vận hội, hoạt động này được đưa vào chương trình học chính khóa của học sinh tiểu học. Hi vọng các trường tiểu học trong nước sớm xem xét đưa bắn cung vào chương trình rèn luyện thể chất.”

Liệu có thể giữ lửa cho bắn cung?

Anh Nguyễn Nhựt Minh, từng là vận động viên của đội tuyển bắn cung thành phố Hồ Chí Minh, chia sẻ rằng: “Đây là môn khá trầm so với các thể thao khác. Không phải môn đối kháng, bắn cung là bộ môn mang tính cá nhân khá cao. Điều này cũng kén tính cách người chơi.”

Tuy nhiên, bắn cung vẫn có khả năng gắn kết mọi người với nhau. Vì không có nhiều nguồn tham khảo kiến thức, kỹ năng tập luyện môn này, nên người chơi cùng sân luôn sẵn lòng hỗ trợ, góp ý cho nhau để cùng tiến bộ. Được biết, một số bạn trẻ tại Trần Quan Brothers đang cùng thực hiện một dự án để lần tìm nguồn gốc của cung tên truyền thống gần như đã thất truyền của Việt Nam.

Các câu lạc bộ thường sẽ cung cấp các loại cung cơ bản cho thành viên, từ cung truyền thống tới các loại cung trợ lực.

Chi phí dụng cụ và phí thành viên là một trong những yếu tố ảnh hưởng tới tỷ lệ giữ chân thành viên. “Đúng là những người chơi lâu năm thường sẽ có nhu cầu nâng cấp dụng cụ để chinh phục các cự ly xa. Điều này đòi hỏi đầu tư không ít tài chính, vì các bộ cung trợ lực cao cấp có giá giao động từ 15–20 triệu VND,” chị Thảo Nguyên bày tỏ.

“Tuy nhiên, nói bắn cung chỉ dành cho người có điều kiện cũng không đúng. Khi tới các câu lạc bộ, hầu như mọi người được trang bị đầy đủ trang thiết bị và không phải trả phí thêm. Phí thành viên cũng tương đương với đa phần các môn thể thao khác: 60.000VND/giờ và khoảng 700.000–800.000VND/tháng.”

Sẽ mất một thời gian nữa trước khi bộ môn bắn cung trở thành một lựa chọn rèn luyện tâm-lực thường xuyên, đặc biệt khi các thành phố lớn thiếu diện tích để xây thêm sân tập ngoài trời đạt chuẩn. Thế nhưng, sự hiện diện của các câu lạc bộ và cộng đồng bắn cung gắn kết cũng đã và đang góp phần đưa bộ môn này đến gần hơn với đại chúng, đồng thời ươm mầm cho sự phát triển của lứa cung thủ trẻ Việt Nam, giúp họ sẵn sàng cho những kỳ so tài trên đấu trường quốc tế trong tương lai.

Bài viết đăng tải lần đầu vào năm 2021.

Có một thế giới thanh âm tuổi thơ Sài Gòn giờ có muốn cũng khó tìm lại được

2025-07-16T04:23:55+07:00

Một khi ai đó hay thứ gì đó mất đi trên đời, khía cạnh nào minh chứng cho sự tồn tại của họ sẽ phai nhạt đi đầu tiên trong kí ức của những người ở lại? Thị giác, khứu giác, xúc giác, vị giác, hay thính giác?

Thành thật mà nói, tôi cũng không rõ, nhưng có lẽ thị giác sẽ là mảnh ghép lưu lại dai dẳng nhất với thời gian. Sau khi ba tôi mất, tôi giữ một tấm hình thẻ nhỏ xíu của ba trong ngăn ví. Chị tôi thì chọn bức hình ba cười tít mắt bên bánh kem và đèn cầy — lần cuối cùng chúng tôi mừng sinh nhật ông — để làm hình nền điện thoại.

Chỉ cần nhắm mắt lại, tôi có thể trôi ngược dòng ký ức về cổng trường ngày bé, vừa ù chạy ra đã thấy gương mặt ba đang chờ trên chiếc Honda quen thuộc, mái tóc xoăn hoa râm lấp ló dưới nón bảo hiểm. Muốn xem hình ba ngày trẻ, tôi chỉ cần mở tủ, lôi ra cả cọc hình gia đình đủ đầy các thành viên.

Nhưng dạo gần đây, mỗi ngày trôi qua tôi lại càng khó hình dung ra giọng ba. Ba tôi là một người đàn ông gốc Bắc điển hình với chất giọng lồng lộng. Chúng tôi vẫn hay đùa, chỉ cần ba cầm điện thoại lên nói là cả xóm đều nghe thấy. Tôi vẫn nhớ rõ cái âm lượng hào sảng ấy, nhưng dù có nhắm mắt bao nhiêu lần, tôi cũng không tài nào mường tượng trọn vẹn tiếng cười giòn, tiếng la rầy, hay tiếng ông gọi tôi ngoài cổng trường chiều nào.

Ba tôi mất hồi 2015, chỉ vài tháng trước khi tôi mua được chiếc điện thoại có khả năng quay phim, chụp hình. Vậy nên trong tôi, ông chỉ còn hiện diện qua những dáng hình tĩnh mịch trên ảnh và ký ức mỗi ngày một phai. Giọng ba tôi — từng là một mảnh ghép hệ sinh thái âm thanh Sài Gòn — giờ cũng xem như đã tuyệt chủng.

Bảo tàng ra đời để nền văn minh con người bảo vệ những tác phẩm nghệ thuật trước bụi đường thời gian; thư viện là cách ta cất kho tàng tri thức đời đời. Còn với âm thanh, có lẽ chẳng gì giữ tốt hơn internet — chỉ cần lỡ tay đăng lên một lần là không bao giờ xóa hết dấu tích.

Tôi là dân 9X, lớn lên đúng lúc người ta còn ngơ ngác hỏi: “Mạng là gì? Có ăn được không?” Rồi loáng cái, ai cũng lên Facebook khoe đồ ăn, check-in quán xá như một cách khẳng định mình vẫn tồn tại.

May mắn thay, giữa bản hòa nhạc những âm thanh từng nuôi tôi lớn, vẫn còn nhiều “mẫu vật” được lưu lại trên internet — dù ngoài đời, phiên bản gốc nay đã khan hiếm hoặc biến mất. Từ nhạc hiệu chương trình Gặp Nhau Cuối Tuần, nhạc xe kem Wall’s, cho đến tiếng nghêu ngao liến thoắng của Taxi — bé mèo cam nhà tôi, đã ra đi từ năm 2020.

Hình hiệu của chương trình Gặp Nhau Cuối Tuần. Vì VTV đã chặn không cho nhúng video lên web nên hãy nghe lại qua link này nhé.

Suốt 30 giây nhạc hiệu mở đầu Gặp Nhau Cuối Tuần, dường như chẳng có yếu tố thị giác hay thính giác nào liên quan đến hài kịch cả. Vậy mà với cả một thế hệ 9X Việt Nam, đoạn nhạc xập xình ấy lại như tiếng chim báo hiệu hai ngày nghỉ cuối tuần. Chương trình thường lên sóng đều đặn trên VTV3 vào 10 giờ sáng thứ Bảy — trùng khớp với “thời khắc vàng” mỗi tuần khi tôi choàng tỉnh và thở phào vì nhận ra rằng mình không phải đi học. Sau đó thường là một tiếng đồng hồ cuộn mình trong mền, vừa coi Gặp Nhau Cuối Tuần vừa chờ mẹ gọi xuống ăn trưa. Chương trình chỉ được sản xuất từ 2000 đến 2006. Dù VTV có quyết định hồi sinh nó gần đây, hình hiệu cũ cũng không còn nữa. Thế nên, đoạn nhạc đầy kỷ niệm ấy giờ chỉ còn tồn tại trên YouTube.

Những nốt nhạc kinh điển của xe kem Wall’s.

Nhiều lúc tôi tự hỏi, vì sao Wall’s lại giữ vai trò cốt yếu đến thế trong tuổi hoa niên của mình? Là vì đoạn nhạc chuông ấy thật sự xuất sắc vượt thời, hay chỉ vì tôi sinh ra đúng thời điểm thiếu thốn sản phẩm văn hóa giải trí đến mức nghe gì cũng thấy hay?

Nhạc xe kem Wall’s chỉ vỏn vẹn mười nốt trên nền MIDI thô sơ, phát ra từ mấy chiếc loa vừa rè vừa ngắt quãng. Ấy vậy mà ít có âm thanh nào đủ sức khiến bọn trẻ chúng tôi phát rồ như tiếng xe kem Wall’s mấp mé đầu hẻm. Thùng kem đỏ chót giữa trưa, cố định sau yên xe đạp các chú bán kem. Vừa mở nắp, hơi mát phả ra mờ cả tròng kính cận; rồi khi hơi nước tan đi, hiện ra trước mắt tôi là một “vương quốc kem” đầy màu sắc, hương vị — dâu rừng, khoai môn, sô-cô-la chuối… Chúng tôi thuộc lòng từng nốt nhạc, thậm chí còn chế lời để hát theo: Không có tiền, không có tiền, không có tiền thì không có kem.”

Năm 2003, KIDO mua lại Wall’s từ tay Unilever, thay đổi nhận diện thương hiệu. Từ đó, đoạn nhạc 10 nốt ấy và những xe kem cũng biến mất khỏi đường phố Sài Gòn.

Nhạc nền hay nhạc hiệu rồi cũng chung số phận: khi sản phẩm mà nó gắn liền không còn, giai điệu ấy cũng mất công năng. Nhưng với nhiều âm thanh hoài cổ khác, để xác minh sự tồn tại ấy, dù là manh mún, không phải là chuyện ngày một ngày hai.

Cân sức khỏe lên sóng truyền hình.

Tôi vẫn nhớ hoài lần đầu tiên theo ba mẹ đi siêu thị hồi còn học tiểu học. Siêu thị Co.opmart Trần Hưng Đạo nằm ngay tầng trệt một chung cư cũ nay đã bị đập bỏ. Phía trước, giữa đủ thứ âm thanh hỗn độn, nổi bật là tiếng nhạc thâu băng du dưa phát ra từ mấy chiếc cân sức khỏe điện tử. Với tôi khi ấy, những chiếc cân như cỗ máy đến từ tương lai: cao ngang đầu người lớn, phía trên gắn chiếc đĩa kim loại từ từ hạ xuống để đo chiều cao. Sau khi đoạn nhạc hiệu kết thúc, cân sẽ chào mời: “Hoan nghênh đo tầm cao cân nặng, đo huyết áp, thử sức kéo…” Rồi khi khách đo xong, nó sẽ “kết luận” thẳng thừng kiểu: “Bạn hơi thừa cân, vui lòng luyện tập thể dục thể thao.” Trọn trải nghiệm từ A đến Z được lồng tiếng giọng nữ miền Bắc, vốn khá lạ lẫm với một đứa trẻ lớn lên ở miền Nam như tôi.

Tình cờ, trong một lần phỏng vấn người ép dẻo dạo cho một bài viết khác, tôi mới biết chiếc cân sức khỏe ngày ấy không phải tự dưng có mặt ở siêu thị gia đình tôi hay lui tới. Đầu những năm 2000, nhiều làng xã ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ đã tập trung "đào tạo" ngành nghề cân dạo, nhiều người dân đã dạt về khắp các tỉnh thành phía Nam để mưu sinh. Từ đoạn nhạc, lời mời chào, đến câu nhận xét “bạn hơi thừa cân…” đều được ghi âm sẵn tại làng. Tuy nhiên, đây không phải là nghề nghiệp bền vững nên dần dần, người ta cũng bỏ nghề đi làm việc khác. Tôi không dám chắc rằng tiếng cân điện tử và bộ âm thanh đặc trưng của mình đã hoàn toàn biến mất chưa, nhưng đã gần hai thập kỉ tôi đã không thấy ai đẩy cân dạo cả. Và để kiếm được trọn vẹn bản ghi âm ngày xưa trên mạng, có lẽ chỉ còn là chuyện không tưởng.

Keo dính chuột có thể không thật sự hiệu quả để loại trừ loài gặm nhấm có hại, nhưng lại có tiếng rao rất bắt tai.

Âm thanh từ chiếc cân sức khỏe chỉ là một ví dụ trong hàng trăm tiếng rao đường phố khác — một kho tàng rất khó sưu tầm đầy đủ, bởi ít ai nghĩ phải ghi lại. Những mẫu âm được thâu băng sẵn như tiếng cân sức khỏe, keo dính chuột, bánh mì Sài Gòn, hột vịt lộn, hột vịt vữa… còn dễ tìm nhờ có độ nhận diện và tính nhất quán cao.

Nhưng những tiếng rao đặc trưng, sống nhờ chất giọng, tính địa phương, hay óc sáng tạo và khiếu hài hước của chính người rao — thì chắc chắn sẽ mai một khi họ không còn xuống phố, vì bất cứ lý do gì: đổi nghề, di cư, hay tệ nhất là không còn trên đời nữa.

Đó là điều tôi sợ nhất, nhất là sau giai đoạn ly tán vì COVID-19. Bởi một khi con người không còn, thì văn hóa, cộng đồng, ký ức và những sáng tạo của họ… cũng sẽ theo chân sớm mà thôi.

'Ấm lòng' những món ngon từ phủ tạng của ẩm thực ba miền

2025-07-11T15:20:44+07:00

Trong cuốn Miếng Ngon Hà Nội, Vũ Bằng đã chiêu đãi độc giả một đoạn thế này: “Cũng là trong con lợn cả, mà mỗi bộ phận ăn ngon một phách: gan thì ngòn ngọt mà lại đăng đắng, ăn với rau mùi lại thấy thơm thơm, tim nhai vào trong miệng mềm cứ lừ đi; cổ hũ giòn tanh tách; lòng tràng sậm sựt, còn ruột non thì quả là đáo để, mới cắn tưởng là dai nhưng kỳ thực lại mềm.”

Chính vì “mỗi bộ phận ăn ngon một phách” như thế, mà từ xa xưa, người Việt đã không để lãng phí bất cứ phần nào. Từ miếng thịt nạc đến bộ lòng, dạ dày, gan, cật, tất cả đều có thể trở thành món ngon nếu biết sơ chế và tẩm ướp khéo léo. Những bộ phận nội tạng vốn giàu dinh dưỡng nhưng dễ tanh, khó làm, buộc ông bà ta phải mày mò đủ cách khử mùi: dùng giấm, mẻ, chanh, muối dưa chua rồi kết hợp gia vị thơm. Từ đó, vô vàn món ăn ra đời, mỗi miền một kiểu: lòng luộc chấm mắm tôm, cháo lòng, phá lấu bò, phá lấu heo, v.v. Tất cả đã góp phần làm nên sự đa dạng, phong phú cho kho tàng ẩm thực Việt.

Người Việt từ xưa đã khéo léo tận dụng các nguyên liệu nội tạng từ các loài vật để tạo nên kho tàng ẩm thực phong phú.

Phá lấu của đường phố Nam Bộ

Thơm lừng ngũ vị hương, béo ngậy, phá lấu là món ngon có gốc gác từ Triều Châu, theo chân người Tiều vào miền Nam rồi trở thành món ăn vặt ruột của người Sài Gòn. Trước năm 1975, góc đường Lê Lợi (Quận 1) nổi tiếng là thiên đường ăn vặt nhờ những món như nước mía Viễn Đông, gỏi khô bò và phá lấu Tiều tăm tre. Cái mâm nhôm màu bạc đầy ụ những miếng lòng gồm lỗ tai, bao tử, lưỡi, phèo, ruột bóng bẩy màu nâu sẫm và mùi ngũ vị hương thơm lựng cả con đường.

Người Sài Gòn dạo ấy đói bụng thèm phá lấu hay trông ngóng tiếng rao lanh lảnh “phá lấu ơ…” của mấy anh thanh niên đầu đội mâm phá lấu bán dạo, hay các lão niên chở phá lấu trên yên sau xe đạp. Người bán cắt mỗi thứ lòng một miếng, miễn sao có đủ cái dai dai của ruột, cái đắng nhân nhẩn của phèo, cái mềm của lưỡi và giòn sần sật của bao tử, rồi đặt tất cả lên đĩa và cắm lên đó một cái tăm tre để người ăn tiện bề chấm tương.

Phá lấu Tiều tăm tre nức tiếng Sài Gòn-Chợ Lớn ngày ấy. Nguồn ảnh: Dân Trí.

Ngày nay, nói đến phá lấu Sài Gòn, dân sành ăn thường nhớ ngay ba kiểu quen thuộc nhất: khìa nước dừa, bò vỉa hè, và hầm cải chua Tiều.

Phá lấu khìa nước dừa nổi bật với những miếng lòng nâu vàng óng ánh, ngọt thanh của dừa tươi và thơm lừng mùi ngũ vị hương. Bao tử, lỗ tai, lỗ mũi, lưỡi, phèo hoặc thú linh được hầm mềm trong nước dừa, đến khi lòng heo mềm và nước dừa cạn sền sệt. Khi ăn, từng miếng lòng được xắt mỏng, trải trên đĩa rau gồm xà lách, cà chua, dưa leo, ngò rí ăn chung với cơm, hoặc kẹp bánh mì.

Phá lấu bò. Nguồn ảnh: Tạp chí Du lịch TP. HCM.

Phá lấu bò là món ăn chơi lẫn ăn no được bán ở khắp Sài Gòn, nhưng nổi tiếng nhất có lẽ là khu ẩm thực Xóm Chiếu. Chén phá lấu gồm hai phần là lòng bò xắt nhỏ bao gồm gân, khăn lông, phèo non, tổ ong, trái khế và phần nước có màu cam, mang hương vị đặc trưng là ngọt, béo của nước cốt dừa. Cách nấu lòng trong nước cốt dừa được cho là do giao thoa ẩm thực với người Khmer Nam Bộ. Với phiên bản phá lấu khô, lòng được xào với rau muống và mì gói, chấm lòng với nước mắm me hoặc nước cốt tắc chua ngọt.

Phá lấu hầm cải chua xuất hiện phổ biến ở các tiệm cơm-cháo Triều Châu. Nguồn ảnh: AFamily.

Về khu Chợ Lớn, chúng ta thấy phá lấu hầm cải chua được bán phổ biến trong các tiệm cơm-cháo của người Triều Châu. Cái tủ kính của tiệm treo những đùm phèo căng tròn, các dây thú linh vàng óng cùng những lọn dưa cải muối chua hấp dẫn người qua đường. Nước hầm phá lấu phảng phất hương thơm của quế, hồi, đinh hương, thảo quả, có vị nhàn nhạt và vị cải chua. Lòng được hầm mềm chứ không nhừ, xắt mỏng cho lên đĩa, chan nước hầm cùng ít dưa cải. Miếng bao tử giòn sần sật được chấm vào nước tương, ăn cùng với cơm hoặc cháo trắng.

Cháo lòng heo trên khắp ba miền

Một ngày mới của của người dân Bình Định và Phú Yên bắt đầu với món bánh hỏi cháo lòng. Một mâm cháo lòng sẽ gồm có lòng heo luộc, tô cháo nóng, bánh hỏi rắc dầu hẹ, rau sống kiểu miền Trung ăn kèm với bánh tráng mè nướng và nước mắm nhĩ xắt ớt.

Bánh hỏi cháo lòng Quy Nhơn (Bình Định cũ). Nguồn ảnh: Saigoneer.

Bữa sáng với cháo lòng bánh hỏi vừa no bụng vừa ấm lòng với nhiều kiểu ăn. Người thì ăn kiểu cuốn, lấy bánh hỏi bọc miếng lòng và ít rau, chấm vào nước mắm rồi thưởng thức. Người thì ăn kiểu cháo là trộn bánh hỏi, bánh tráng nướng, rau vào tô cháo nóng, ăn một miếng lòng rồi xì xụp mấy muỗng cháo.

Cháo lòng xe đẩy hay cháo lòng gạo rang là món quen thuộc của người Sài Gòn. Những chiếc xe bán cháo lòng dạo với nồi cháo to đùng nghi ngút khói, tủ kiếng đầy ắp đủ thứ lòng, chỗ ngồi chỉ vài cái ghế nhựa con con.

Nhìn kỹ tô cháo sẽ thấy có đến ba tầng: tầng dưới cùng là nhúm giá sống, ở giữa là lớp cháo “màu lòng” sóng sánh với những hạt gạo rang nở búp búp, tầng trên cùng toàn là lòng — nào dồi chiên thơm mùi sả, gan bùi, tim mềm, cuống họng, huyết — rắc thêm gừng, hành lá và tiêu xay. Chưa hết, phải kèm thêm bánh giò cháo quẩy, vắt miếng chanh, trộn đều mọi thứ, rồi húp một muỗng cháo đậm đà, chấm lòng trong chén mắm ớt xay mới thấy trọn vẹn vị ngon của tô cháo lòng Sài Gòn.

Cháo lòng Hà Nội có dồi huyết, ăn cùng nhiều rau. Nguồn ảnh: VnExpress.

Người Hà Nội cũng có cháo có lòng nhưng khác biệt ở chỗ, dồi được nhồi huyết, mỡ heo, rau răm và húng quế, sau đó đem đi luộc hoặc hấp chứ không chiên như trong miền Nam. Nền cháo nhừ hơn và màu cũng nâu đậm hơn bởi được đánh thêm huyết tươi. Vị béo của lòng hòa quyện với hương thơm của ngò gai, lá quế.

Lòng trong các món mì-bún-phở

Từ quán ăn vỉa hè đến bình dân, tủ kiếng trưng bày đồ ăn của xe hủ tiếu luôn đủ sức mê hoặc những chiếc bụng đói. Khi đã ngán cái sạm của thịt, lười gặm giò xương, người ta chuyển sang gọi hủ tiếu lòng.

Hủ tiếu khô trộn cật heo. Nguồn ảnh: Báo Tuổi Trẻ.

Từng miếng lòng trong tô hội tụ đủ cả vị ngọt, thơm, béo, bùi, cùng kết cấu dai giòn lẫn dai mềm. Chủ quán dùng dao đặt một góc nghiêng trên miếng lòng để thái mỏng mà không đứt ngang, tim, gan, họng, cật, phèo, huyết được bày biện trên sợi hủ tiếu dai trắng ngần, rắc thêm tỏi phi, hành lá và tiêu xay. Nước chấm lòng có cả hai loại là nước mắm mặn và nước tương, nhưng hầu hết thực khách sẽ chấm nước tương pha với giấm đỏ chua nhẹ, rồi múc ít sa tế ớt và mấy khoanh ớt sừng xanh đỏ để dậy vị cay.

Hủ tiếu Hồ. Nguồn ảnh: Báo Lao Động.

Nếu hủ tiếu lòng kiểu xe đẩy bình dân thường dùng sợi hủ tiếu dai, lòng luộc đơn giản, nước lèo trong veo thì hủ tiếu Hồ (bánh canh Tiều) lại đậm vị Triều Châu: sợi to mềm như bánh ướt, nước dùng thoảng mùi thuốc Bắc, ăn kèm phá lấu heo khìa, da heo, huyết và cải chua xào. Lòng heo thường chọn bao tử, tim, tai; sau khi làm sạch, người nấu ướp cùng ngũ vị hương đặc trưng của người Hoa rồi khìa mềm. Một tô hủ tiếu Hồ vừa có vị phá lấu béo bùi, cái chua giòn của cải muối, nước dùng lạ miệng, hành phi tóp mỡ thơm ngậy, thêm chén nước tương sa tế mặn ngọt — rất đáng thử vào những ngày trời man mát.

Bún nước lèo Sóc Trăng. Nguồn ảnh: Báo Pháp Luật.

Nhắc đến lòng, không phải lúc nào cũng chỉ có heo, bò. Ví như cá lóc thì không ai gọi “lòng cá,” mà chỉ nói “ruột cá.” Thứ ruột giòn giòn, béo bùi này làm nên linh hồn của nhiều món bún miền Tây — đặc biệt là bún nước lèo Sóc Trăng hay bún cá Kiên Giang. Phần đầu cá lóc thường được để riêng, có giá gần bằng cả tô bún vì đi kèm ruột cá. Người ta thích cái giòn sần sật, cái đắng quyện vị ngọt, chút béo bùi của ruột, chấm với mắm me chua ngọt hay nước mắm mặn thì không gì sánh được.

Món cơm từ lòng heo, gà và vịt

Các món lòng trong bữa cơm gia đình thường xoay quanh lòng heo, lòng gà hoặc lòng vịt. Với lòng heo, cách đơn giản nhất là luộc chín, xắt mỏng, chấm nước mắm mặn hoặc mắm tôm, ăn kèm rau sống, cà pháo. Người miền Bắc còn hay xào ruột già hoặc phèo với dưa cải chua: phèo ruột béo ngậy, mềm dai, quyện vị chua nhẹ của cải muối và chút ngọt của đường, ăn cùng cơm trắng rất bắt miệng.

Lòng gà xào nghệ. Nguồn ảnh: bepxua.vn.

Riêng lòng gà, lòng vịt, ít ai luộc chấm mắm như lòng heo, mà thường xào chung với các nguyên liệu mùa nào thức nấy: mướp hương, giá hẹ, đậu que, ớt chuông, hành tây, rau thiên lý, v.v. Món lòng xào nghệ là kiểu rất quen thuộc của người miền Trung: lòng vịt hoặc lòng gà xắt nhỏ, ướp mắm, bột nghệ, phi thơm hành tỏi, xào săn rồi thêm hẹ sẻ. Ăn kèm chén mắm tỏi ớt mới cảm hết vị béo, cay và đậm đà.

Hay như lòng gà xào mướp — mùi thơm ngọt của mướp hương quyện với gan gà béo ngậy, mề gà dai giòn. Vào những ngày trời Sài Gòn âm u, mưa gió, thì đĩa lòng xào mướp đơn giản vậy mà không gì ngon bằng. Đổi vị hơn nữa thì có lòng chưng. Lòng gà hoặc lòng vịt làm sạch, xắt nhỏ, trộn gia vị rồi quậy cùng lòng trắng trứng, đem hấp. Khi chín tới, rưới thêm lòng đỏ lên mặt cho món ăn có màu vàng cam, mềm thơm, béo bùi.

Lòng gà xào mướp. Nguồn ảnh: VnExpress.

Các món từ lòng luôn có một sức hút rất riêng — ngon kiểu chân thật, đậm đà nhưng không phô trương. Gia vị có thể cầu kỳ hay đơn giản, nhưng quan trọng nhất vẫn là giữ được độ ngọt béo, giòn dai và hương tự nhiên của từng miếng lòng. Từ phá lấu, hấp, luộc, trộn gỏi cho đến nấu cháo — lòng không chỉ làm ta no bụng, đã miệng, mà còn gợi lại miền ký ức nơi bếp nhà, bàn nhậu, hay những gánh hàng rong xưa cũ.