Sài·gòn·eer

BackDi Sản » Nhìn lại văn minh vật chất Vĩnh Long những năm 1930 qua tranh vẽ của học sinh tiểu học ngày ấy

Nhìn lại văn minh vật chất Vĩnh Long những năm 1930 qua tranh vẽ của học sinh tiểu học ngày ấy

Cũng như học sinh thời hiện đại, các em nhỏ những năm 1930 đã có những tiết học mỹ thuật. Những bức tranh tĩnh vật chính là tư liệu quý để thế hệ hôm nay hiểu thêm về sinh hoạt của đồng bằng sông Cửu Long gần 100 năm trước. 

Từ lâu, mỹ thuật đã được xem là môn học quan trọng trong việc định hình thẩm mỹ của học sinh, dù không phải ai cũng thích thú những tiết học này. Những bài học từ môn mỹ thuật không chỉ xoay quanh các phương thức ghi lại hình ảnh của những sự vật, sự kiện đáng nhớ trong cuộc sống, mà còn là bài học về cách cảm thụ nghệ thuật và trân trọng cuộc sống.

Bởi lẽ đó, chỉ ngắm nghía những bài tập vẽ của học sinh trường Tiểu học Bổn xứ Long Xuyên năm 1930 lưu trữ tại Bảo tàng Giáo dục Quốc gia Pháp, chúng ta cũng có thể cảm nhận được sự trân trọng các cô cậu học sinh thời đó dành cho văn hoá Việt Nam. Hãy cùng Saigoneer vặn ngược bánh xe thời gian bằng các tác phẩm từ các học sinh trường Tiểu học Bổn xứ Long Xuyên nhé.

École primaire de Long Xuyên, 1920. Ảnh do Lương Ngọc Hoài Tính cung cấp.

Hạt Long Xuyên được thành lập trong những 1860 đến 1870. Năm 1900, Long Xuyên được chuyển lên đơn vị tỉnh với 3 đơn vị hành chính cấp quận: quận Châu Thành, quận Thốt Nốt và quận Chợ Mới. Năm 1917, Toàn quyền A. Sarraut ban hành bộ Học chánh tổng quy vào tháng 1/1917. Theo như nghị định này thì hạt Long Xuyên bấy giờ đã lên đơn vị tỉnh, bắt đầu có các cấp học và trường École primaire de Long Xuyên được ra đời.

Bộ tranh của học sinh trường Tiểu học Bổn xứ Long Xuyên năm 1930 đa phần vẽ các đồ vật gần gũi hằng ngày như chén tàu, bát trà, ô trầu hay quả trầu. Chỉ duy có một bức tranh lựa chọn vẽ hình ảnh của hai con thằn lằn. Dù chất liệu sử dụng lúc bấy giờ hãy còn đơn giản, sự tỉ mỉ trong từng hoạ tiết cùng tư duy phối màu hài hòa đã thổi hồn vào những tĩnh vật.

Khó mà đè nén sự ngạc nhiên khi nhìn vào chi tiết vẽ trên từng vật dụng bởi học sinh đương thời đã thể hiện rõ chất liệu của tĩnh vật mà không cần một ghi chú nào. Những bông hoa xà cừ được khảm trên bàn thờ được chăm chút. Hoạ tiết non nước in trên bình hoa cho đến rồng phượng in sau khay trà đều cho thấy tài hoa của các nghệ nhân thời trước. Hình vẽ được tái hiện đẹp mắt đến mức thế hệ hôm nay phải bày tỏ sự ngưỡng mộ trước tài năng "nhí" lúc bấy giờ.

Nhìn vào mỗi bức tranh, ta không chỉ bắt gặp nhiều vật dụng đã trở thành dĩ vãng đối với người dân Việt Nam thời nay, mà còn hình dung được tài hoa của các nghệ nhân trong phương thức chế tác, trang trí.

Điểm qua những họa tiết, chúng ta có thể thấy rằng họa tiết liên áp rất được ưa chuộng lúc bấy giờ (hình bên.) Liên áp xoay quanh hai chủ thể chính, đó là hoa sen — tức liên và áp — tức con vịt hay le le. Chữ áp (鴨) có bộ giáp (甲) trong từ khoa giáp (科甲), chỉ mong ước đỗ đạt, vinh quang. Liên (蓮) đồng âm với liên (連) mang nghĩa tiếp tục, thông suốt. Vì vậy, họa tiết liên áp thể hiện mong ước cho đường học vấn, thi cử thuận lợi, suôn sẻ của người dân.

 Bên cạnh đó, một trong những đồ vật mà nhiều học sinh lựa chọn vẽ nhất chính là bộ đồ ăn trầu cầu kì của người xưa. Bộ dụng cụ ăn trầu cơ bản của người Việt gồm: cơi đựng trầu hoặc khay trầu, bình vôi, chìa vôi, dao bổ cau, ống ngoáy, chìa ngoáy, hộp thuốc xỉa, dĩa đựng trầu, cau và ống nhổ.

Thông ba bức tranh của ba bạn Sư, Huỳnh Văn Mới và Kỳ, ta nhận diện được các vật dụng phụ trợ để gia chủ vừa thưởng trầu vừa thể hiện gia thế cao sang: quả đựng, cơi trầu, đài trầu, ô trầu. Với bộ quả ăn trầu do học sinh Sư vẽ, bên ngoài bộ quả in hoạ tiết liên áp, hai nắp quả dùng làm bệ đỡ để kê cao khi ăn trầu, đựng trên nắp là bộ dụng cụ ăn trầu cơ bản. Cũng là các dụng cụ đó nhưng bộ ăn trầu trong tranh Huỳnh Văn Mới hay Kỳ lại dùng đài trầu bằng đồng để đựng.

Ba bộ ăn trầu với lần lượt là cơi trầu, ô trầu, đài trầu giúp chúng ta thấy được sự đa dạng, phức tạp trong phương thức ăn trầu của người dân lúc bấy giờ.

Cơi trầu tức là cái hộp nhỏ có phân từng chia ngăn, bên trên có nắp đậy. Có kích thước nhỏ, hay dùng cặp và thường đi chung với khay hộp dùng để đựng trầu đã tiêm rồi. Ô trầu là cái bộ đồ ăn trầu kiểu cách của cái ô đong gạo, đây là loại "đồ ăn trầu" đơn giản nhứt, bỏ lộn lạo đồ vô trong. Theo chia sẻ của anh Trọng Tính, đồng sáng lập trang Đại Nam Hội Quán, đài trầu thường được các nhà khá giả dùng ở phòng khách nhằm thể hiện sự sang trọng cho thú vui dân dã của thời kỳ đó.

Cũng trong bộ tranh này, anh Trọng Tính, người đăng tải cũng chia sẻ rằng, chiếc ghe thuyền được tác giả Trần Tấn Tước vẽ lại không đơn thuần là loại ghe bình thường như bây giờ ta thường thấy. Loại ghe này gọi là ghe hầu có vẻ ngoài trang trí cầu kỳ với đủ cờ lọng, ghe hàng, bánh lái lớn. Giờ đây, ghe hầu chỉ còn vài chiếc như ghe Sáu bổ của Đức Cố Quản Trần Văn Thành hay ghe Sấm của ông Trần.

Xem lại những bức tranh của học sinh năm 1930, ta như nhìn thấy một lát cắt đầy thú vị của đời sống người Việt trong quá khứ. Ngày nay, những bộ ăn trầu dường như biến mất khỏi sinh hoạt của người Việt Nam và chỉ còn được trong bảo tàng. Nếu may mắn, gia đình sẽ lưu lại kỉ vật này trong một chiếc tủ gỗ ở góc phòng, thỉnh thoảng mở ra xem rồi nhớ lại một quá khứ vàng son. Đó cũng là cách gợi nhắc bản thân về thẩm mỹ của người Việt Nam: chất liệu phong phú, hoạ tiết tinh tế và chủ đề gần gũi với đời sống.

Bài viết liên quan

in Di Sản

Nghệ thuật hát bội dưới nét vẽ minh họa của người Pháp trông như thế nào?

Từ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XXI, hát bội bước vào thời kì hoàng kim trong lòng biết bao khán giả, trong đó có cả thực dân Pháp. Không chỉ đưa vở Tuồng “Vua Đời Đường” tới Đấu xảo Quốc Tế - một t...

Paul Christiansen

in Natural Selection

Kiến Ba Khoang: Hiện thân của nỗi kinh hoàng và hình phạt tàn khốc từ tạo hoá

Khắp người mọc lên nhiều nốt nhọt mưng mủ; rồi vỡ ra làm chảy mủ khiến da ngứa phát điên. Theo Kinh Thánh, ung nhọt là một trong mười tai ương mà Chúa giáng xuống đế chế Ai Cập để họ trả tự do cho các...

in Di Sản

Lần theo lịch sử 700 năm của một gia đình ở Hà Nội

Những con ngõ quanh co trong lòng Hà Nội vẽ nên một mê cung thật bí ẩn. Ở mỗi góc cua, ta có thể bắt gặp một khu chợ náo nhiệt, một tiệm cắt tóc bình dân, hoặc là một nhà nghỉ giá rẻ. Sức sống của thà...

in Di Sản

Nhìn lại trận cầu lịch sử năm 1976 kết nối bóng đá hai miền Bắc-Nam

Đầu năm 1976, không lâu sau khi khói lửa chiến tranh đã tan trên đất nước, ông Lê Bửu, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thể dục thể thao, được giao nhiệm vụ vào Sài Gòn để tổ chức một trận cầu giao hữu...

in Di Sản

Sách minh họa các loài chim Đông Dương xuất bản năm 1931

Mỗi tranh trong sách đều được vẽ tỉ mỉ và sống động như thật, khiến người xem không khỏi thán phục tài nghệ của người họa sĩ.

in Di Sản

Truyền thuyết về Thăng Long Tứ Trấn, 4 ngôi đền “hộ mệnh” trấn giữ Hà Nội

Trong Thiên đô chiếu (chiếu dời đô), Hoàng đế Lý Thái Tổ đã miêu tả Đại La (Thăng Long) là nơi “ở vào nơi trung tâm trời đất, được thế rồng cuộn hổ ngồi, chính giữa nam bắc đông tây, tiện nghi núi sôn...

Đồng Sáng Tạo

in Resort

Eden Bay Villas - Nơi những tiện nghi hiện đại giao hoà với thiên nhiên hoang sơ

Trong tâm thức của con người, Vườn Địa Đàng (Eden) là nơi nhân loại được sống như một nốt nhạc trong bản hoà ca thiên nhiên. Tắm mình giữa bạt ngàn hoa thơm trái ngọt chốn hoang vu hay để những cơn só...

in Ăn & Uống

Hải sản tươi ngon, khung cảnh đẹp và không gian thư thái là tâm điểm tại Saigon Café Buffet

Toạ lạc tại khách sạn Sheraton Saigon Hotel and Towers, nằm trên đường Đồng Khởi nổi tiếng, Saigon Café mang đến những bữa tiệc buffet hải sản thượng hạng, với những nguyên liệu tươi ngon được chế biế...

in Resort

Muôn hình vạn trạng niềm vui ở The Grand Ho Tram

Mỗi khi bước vào một khu nghỉ dưỡng, điều đầu tiên để lại ấn tượng cho du khách chính là cảnh quan thiên nhiên tương phản với vẻ hối hả bên ngoài. Ở những thành phố biển, các khu nghỉ dưỡng không chỉ ...

in Ăn & Uống

Lễ hội Gin Festival Saigon trở lại vào tháng 12 tại The Reverie

Quả nhiên là “Gin” một góc trời!

in Dịch Vụ

Tuborg và hành trình thu nạp “một tỷ năng lượng tích cực” khắp "thành phố không ngủ"

Với mong muốn góp phần đánh thức những góc nhỏ sôi động của Sài Gòn sau thời gian dài giãn cách, Tuborg sẽ đem đến nhiều sự kiện hấp dẫn, tiếp thêm một nguồn năng lượng bất tận cho “thành phố không ng...

in Resort

SONIC Minifest tại Bãi Khem, Phú Quốc: Bữa tiệc âm nhạc và nghệ thuật đúng chất nhiệt đới cho mùa lễ hội cuối năm

Năm 2022, khi bước vào một buổi chơi nhạc tại các quán cà phê, hay một đêm “đi tìm ánh sáng,” chúng ta hẳn sẽ ngạc nhiên với tinh thần mới trong ngôn ngữ sáng tạo của giới trẻ - những bài hát Việt bất...