Tôi làm mẹ. Đương nhiên, không phải theo nghĩa đen — vì tôi chưa có con, và đàn ông cũng không tự đẻ con được, nhưng xuyên suốt quãng thời gian hơn một thập kỉ tung hoành trên mạng xã hội, tôi vẫn vui vẻ sử dụng danh xưng “mẹ Khôi” trong những đoạn hội thoại với đám bạn thân từ thuở mài đũng quần.

Số bạn bè thân nhau hơn mười năm của tôi chắc có thể gói gọn trong mười ngón tay, kể từ những năm tuổi hoa niên dưới mái trường trung học, đại học. Giờ đây, hơn ba chục tuổi đời, đám chúng tôi đã tản ra khắp năm châu, theo đuổi sự nghiệp, gầy dựng gia đình riêng, cho nên những đoạn chat nhóm trở thành mối liên lạc duy nhất nối lại liên kết xưa. Không biết từ khi nào, các cuộc trò chuyện bông đùa đã có mặt danh xưng “mẹ + tên,” dù chẳng đứa nào đã lên chức phụ mẫu.

Trong tiềm thức rất nhiều Gen Y Việt Nam, đại từ nhân xưng “mẹ” trở thành một hiện tượng vào thời hoàng kim của các diễn đàn trực tuyến (forum), đặc biệt là Web Trẻ Thơ. Trước khi mạng xã hội như Facebook, Instagram ra đời, giới trẻ Việt tìm kiếm một nơi để bàn luận các vấn đề liên quan đến tình cảm, hôn nhân gia đạo, chăm sóc con cái hầu như đều tìm đến webtretho.com. Thành viên forum thường gọi nhau bằng những biệt danh thân thương như các mẹ, mẹ bỉm, mẹ bầu, hay thường gặp nhất là cú pháp “mẹ + nick forum.”

Bẵng đi một thời gian, Facebook bắt đầu có mặt tại Việt Nam vào thập niên 2010 và dần dần thay thế vai trò không gian gắn kết, tâm sự, trò chuyện của các diễn đàn; cách xưng hô “đậm tình mẫu tử” của Web Trẻ Thơ cũng theo các mẹ lên bình luận, hội nhóm Facebook. Tuy nhiên, lần này, nhờ tính phổ quát của Facebook, chúng không còn gói gọn trong cộng đồng “bỉm sữa” nữa. Rất nhiều người dùng Facebook thuộc các ngách khác nhau cũng bắt đầu gọi nhau là “mẹ,” ban đầu chỉ mang tính hơi châm biếm, nhưng từ từ, đây trở thành một “joke ngầm,” gợi nhớ về một thời trong sáng tung hoành diễn đàn của thế hệ 9x.

Mãi đến hiện tại, giữa thập 2020, thế giới mạng Việt Nam lại chứng kiến sự gia nhập của một mạng xã hội mới toanh khác với sức ảnh hưởng không nhỏ: Threads, “con đẻ” của Meta, được sinh ra trong thời đại thoái trào của Twitter/X. Gen Z Việt nhanh chóng đón nhận Threads, cũng hăm hở như cách Gen Y ngày đó ào lên Facebook. Chỉ vừa chớm 2 năm, nhưng Threads đã cho ra đời nhiều “nét văn hóa” đặc thù, nhưng một trong đó đã khiến tôi phì cười: “mom.” Nghe quen ghê.

Có lẽ cách dùng “mom” cũng len lỏi từ cộng đồng chăm con trên TikTok hay nhóm Facebook, nhưng tôi chưa xác định được sự biến chuyển từ “mẹ” sang “mom,” và sang Threads như thế nào. Nhiều người dùng Threads áp dụng tân đại từ “mom” để thay cho đại từ nhân xưng ngôi thứ hai, hay thậm chí ngôi thứ ba: mom ơi (thứ hai số ít), các mom (thứ hai số nhiều), mom này (thứ ba số ít), v.v. Tôi còn đùa với mấy đứa bạn rằng chỉ cần xem cách dùng “mẹ” hay “mom,” là biết ngay người đó thuộc thế hệ Y hay Z.

Cách dùng từ “mẹ” như một đại từ đã có từ lâu đời trước khi lên mạng xã hội Việt, như hiện tượng teknonymy (gọi cha mẹ theo tên con) trong tiếng Hàn — phụ nữ có con thường được gọi theo tên con mình, thêm từ “oemma,” như Soo-hyun-oemma (mẹ Soo-hyun). Tiếng Việt cũng có hiện tượng này, như cách gọi: mẹ Bin, bố Cu Tí. Như thể, sau khi có con, danh tính cá nhân của người làm cha mẹ sẽ lu mờ trước vai trò phụ mẫu. Cách cư dân mạng Việt sử dụng “mẹ” và “mom” thoáng và thoải mái hơn thế.

Trước nhất, dù có gốc nữ tính, chúng lại được sử dụng một cách phi giới tính, phi tuổi tác, và phi vai vế. Tôi có thể là mom, bạn đọc cũng có thể là mom, ai cũng có thể là mom, miễn họ tồn tại trong không gian mạng Việt Nam. Tiếng Việt là một ngôn ngữ vốn đề cao tính nề nếp trong cách xưng hô, và cách ta chọn dùng đại từ nào có thể thay đổi tùy vào tuổi tác, giới tính, họ nội-ngoại, hay chức vụ của người nói và người nghe. Cho nên, “mom” — bất chấp tất cả những tiêu chí trên — ra đời như giải pháp rất Gen Z cho những rối rắm phát sinh trong tương tác trên mạng, khi ta chẳng mấy khi được biết đủ thông tin về người mình đang trò chuyện (hay thậm chí chửi bới) để quyết định dùng đại từ gì. Rốt cuộc, tân đại từ ấy lại ra đời dưới hình hài “mom ơi,” một vai trò vốn bị đè nặng bởi truyền thống — sự trùng hợp vừa thú vị vừa mạnh mẽ.

Dù các studio chế tác nút bấm bàn phím cơ (artisan keycap) trong nước mới bắt đầu xuất hiện cách đây khoảng năm năm, nhưng những sản phẩm nhỏ nhắn và tinh xảo này hiện đang cho thấy nhiều tiềm năng và có sức hút lớn trong cộng đồng công nghệ quốc tế.

Nếu phải liệt kê ra các tính năng cần phải có của một bàn phím máy tính đáp ứng các tác vụ văn phòng cơ bản, danh mục này có lẽ không quá dài: sắp xếp gọn gàng, nhỏ gọn, trơn tru. 

Tuy nhiên, với cộng đồng yêu công nghệ, bàn phím có ý nghĩa nhiều hơn thế. Như những người nghệ sĩ dương cầm nhạy cảm với phím đàn, các fan công nghệ cũng không kém phần kỹ tính với trải nghiệm gõ phím của mình. Một bộ phím chuẩn trước hết phải êm tay, khi gõ tạo nên âm thanh “lách cách” gây nghiện và dùng lâu vẫn đảm bảo được yếu tố bền đẹp. Thậm chí, nhiều người dùng còn nâng cấp trải nghiệm của mình với bàn phím cơ, vốn là tiền thân của bàn phím thông dụng nhưng lại sở hữu nhiều đặc điểm vượt trội.

Nhiều người dùng mê công nghệ không ngại đầu tư nâng cấp trải nghiệm của mình với bàn phím cơ. Ảnh: Jelly Key.

Trong khi bàn phím thông thường sẽ dùng miếng cao su để tạo sự tương tác giữa phím bấm với mạch điện bên dưới, thì ở bàn phím cơ, mỗi nút bấm có một công tắc cơ riêng. Chi tiết này không chỉ giúp phím cơ có độ bền cao hơn mà còn dễ dàng tháo rời và tùy chỉnh theo nhu cầu của bản thân.

Cũng do đặc tính này, trong cộng đồng bàn phím cơ đã hình thành thêm một tiểu phân khúc, chuyên săn lùng những bàn phím với thiết kế riêng biệt, qua đó gửi gắm màu sắc cá nhân. Họ sẵn sàng chi một khoản đầu tư lớn để có bộ bàn phím ưng ý, vừa mắt. 

Khoảng 10 năm trở lại đây, tiểu phân khúc ấy phát triển thành một cộng đồng lớn mạnh. Họ tự sản xuất và trao đổi với nhau những bộ phím thủ công độc lạ, gọi bằng artisan keycap, custom keycap hay keycap nói tắt. Bộ môn này được cho là khởi nguồn từ Mỹ, và được khởi xướng bởi một số người dùng bàn phím cơ với kinh nghiệm trong lĩnh vực sản xuất đồ chơi và thiết kế công nghiệp. Đến giai đoạn 2015–2016, keycap bắt đầu du nhập vào Việt Nam và tạo nên những hiệu ứng nhất định.

Bộ sưu tập Moondust thể hiện niềm đam mê khám phá vũ trụ. Ảnh: Dwarf Factory.

Keycap chinh phục người dùng vì nhiều yếu tố. Bên cạnh sự kỳ công và tinh xảo, khiến những đôi mắt ngoại đạo cũng phải trầm trồ, thì keycap còn giúp nhận diện gu thẩm mỹ và những mối quan tâm của chủ nhân chiếc bàn phím cơ.

Dwarf Factory, một trong những nhóm bạn trẻ đi đầu trong lĩnh vực làm keycap thủ công ở Việt Nam, chia sẻ với Saigoneer rằng có một nhân viên NASA đã đặt mua sản phẩm Moondust của nhóm, như một minh chứng cho niềm đam mê khám phá thiên hà của nhà du hành vũ trụ.

Có thể nói, người làm keycap vừa là nghệ nhân, vừa những người kể chuyện. Dạo một vòng quanh các trang web của những studio nổi bật trong làng keycap Việt Nam như Dwarf Factory, ArtKey Universe hay Jelly Key, có thể thấy yếu tố concept của sản phẩm cũng quan trọng không kém công đoạn chế tác.

Mỗi bộ keycap là một thế giới thu nhỏ, như một đô thị hậu tận thế, hay một tiệm hamburger tí hon. Ảnh: Jelly Key (trái), Dwarf Factory (phải).

Đằng sau mỗi bộ sưu tập là một câu chuyện riêng, được lấy cảm hứng từ vô số các đề tài đa dạng như thần thoại dân gian, sinh vật huyền bí, những trò chơi điện tử nổi tiếng, một đô thị hậu tận thế, hay thậm chí là một tiệm hamburger tí hon. Không ngoa khi nói rằng mỗi chiếc keycap chính là một thế giới thu nhỏ.

Theo Dwarf Factory, để đưa thế giới sống động ấy vào những chiếc keycap chỉ vừa lớn hơn một đốt ngón tay, người chế tác phải đi cả một chặng đường gian nan với nhiều "khúc cua" gắt. Lancen, đại diện của nhóm chia sẻ: "Chúng mình bắt đầu bằng cách vẽ hết ý tưởng ra trên giấy, sau đó dựng 3D, in thiết kế 3D để làm khuôn, từ khuôn làm ra các phôi chi tiết rồi đặt chúng vào diện tích bé tẹo."

i

Để làm ra một sản phẩm keycap, từ bước lên concept cho đến quá trình điêu khắc và hoàn thiện là cả một chặng đường gian nan. Ảnh: Jelly Key.

Vậy thì “khúc cua gắt” đầu tiên là ở đâu? Đó là khi có những concept nhìn rất ưng ý trên bản vẽ nhưng kết quả thực tế lại không như mong đợi. “Khi đó, tụi mình sẽ phải tùy chỉnh kích cỡ và hình dáng sao cho hợp lý. Các thành viên cũng thường nổi hứng bất chợt nên lại thêm, lại bớt,” Lancen kể.

Sau công đoạn dựng mẫu và lên màu sẽ là bước đổ lớp resin trong để bảo vệ. “Đây là khúc cua thứ hai. Vì hiệu ứng bẻ cong ánh sáng, hình ảnh sản phẩm có thể bị ảnh hưởng. Lúc đấy bọn mình quay về giai đoạn dựng 3D để căn chỉnh. Cứ thế lặp đi lặp lại cho đến khi có bản demo hoàn chỉnh của chiếc keycap.”

“Bên cạnh đó, còn có những khó khăn về vận chuyển hàng quốc tế trong thời kỳ đại dịch, vấn đề về thời gian sản xuất và trả hàng lâu do đặc tính của sản phẩm handmade dễ phát sinh lỗi trong quá trình làm. Cũng may mắn cho là đa phần khách hàng đều là những người sưu tầm am hiểu về sản phẩm nên rất dễ cảm thông,” đại diện của studio ArtKey chia sẻ.

Tranh minh họa công đoạn làm keycap. Ảnh: Jelly Key.

Một điều bất ngờ là dù hầu hết người Việt vẫn còn xa lạ với nghệ thuật keycap, nhiều thương hiệu chế tác trong nước đã bước ra thị trường quốc tế và tạo được hiệu ứng lớn. Vào năm 2016, diễn đàn Deskthority, nơi trao đổi của những người đam mê bàn phím cơ trên toàn thế giới, đã tổ chức một cuộc bầu chọn artisan keycap xuất sắc nhất năm. Studio Jelly Key đã nhận được những đánh giá rất tích cực và giành vị trí đầu bảng.

ArtKey nhận định: “Thủ công mỹ nghệ là một nét văn hóa truyền thống của Việt Nam. Nét văn hóa ấy được lưu giữ và tiếp nối qua nhiều lĩnh vực khác nhau, artisan keycap chỉ là một phần nhỏ của bức tranh. Với bản bản tính sáng tạo và khéo léo, người Việt có nhiều lợi thế để trở thành anh tài trong làng keycap.”

Kết hợp với bản tính sáng tạo và khéo léo, người Việt có nhiều lợi thế khi tham gia bộ môn này. Ảnh: ArtKey Universe.

Đòi hỏi nhiều về kỹ nghệ, công sức lẫn nguồn lực, không khó hiểu khi giá thành hiện tại của mỗi chiếc phím bấm đều rơi vào mức khá cao. Cùng với đó, quy trình để đưa một sản phẩm từ khâu nhận yêu cầu tới lúc giao tận tay khách hàng còn phức tạp, khiến keycap vẫn còn gặp nhiều khó khăn trong việc mở rộng cộng đồng. 

Tuy nhiên, sự lên ngôi của ngành thể thao điện tử cũng như văn hóa làm việc từ xa đang mở ra cơ hội phát triển những chiếc phím bấm thủ công. Dwarf Factory cho biết, studio này đang hướng đến việc ứng dụng công nghệ cho phép giảm bớt chế tác thủ công ở một số bước, qua đó đẩy nhanh tiến độ, giải quyết bài toán về nguồn lực, và giúp người dùng đại chúng dễ dàng tiếp cận loại hình nghệ thuật độc đáo này hơn.

Nhưng bên cạnh tiềm năng kinh tế, cốt lõi của thú chơi keycap vẫn là niềm vui thích cho người nghệ nhân và người sưu tầm. “Niềm vui lớn nhất có lẽ là được làm điều mình thích mỗi ngày, được chơi đùa với ý tưởng, và được nghiêm túc với nó. Khi chúng mình được nhìn thấy sản phẩm đi từ trang giấy, màn hình máy tính cho đến thành phẩm thật, có thể gắn lên bàn phím và dùng ngay, cảm giác đó rất khó tả,” Lancen chia sẻ.

Thời gian vừa qua, làng game indie tại Việt Nam đã có nhiều khởi sắc khi giới thiệu loạt dự án cây nhà lá vườn gây nhiều tiếng vang. Vậy cụ thể một tựa game phiêu lưu mang chủ đề thần thoại Việt Nam sẽ trông như thế nào?

Nói đến những chiếc game indie nổi bật trong nước, ta có thể kể đến Hoa, cái tên đại thắng tại sân trường quốc tế nhờ hình ảnh và âm thanh thơ mộng; hay Tai Ương, chiếc game với những khung trailer đậm chất “truyện ma gần nhà.”

Tiếp nối phong trào người Việt làm game Việt, anh chàng Trần Xuân Lộc đã cho ra mắt concept cho dự án game Vệ Thần. Với sự xuất hiện của những gương mặt mà ai cũng quen thuộc như Sơn Tinh, Thánh Gióng, và rùa thần Kim Quy, trò chơi làm mới cái nhìn về thế giới thần thoại qua những tạo hình nhân vật đáng yêu, cũng như phong cách đặc trưng của thể loại game nhập vai-phiêu lưu.

Trần Xuân Lộc, tác giả của dự án, hiện đang là một nhà thiết kế đồ họa tại Sài Gòn. Năm 2021, anh từng gây tiếng vang nhờ bộ tranh “Yêu-Ma-Quỷ-Quái” minh họa các sinh vật huyền bí của cổ tích Việt Nam. Tái xuất với Vệ Thần lần này, anh chàng tiếp tục trung thành với những cảm hứng bản địa để sáng tạo nên thế giới giả tưởng cho riêng mình. Vì bắt đầu thực hiện đồ án ngay khi xã hội đóng cửa, Lộc có nhiều thời gian hơn để khám phá và làm những điều trước đây chưa từng có cơ hội. Một trong số đó là thử sức với những tựa game nổi tiếng như Hollow Knight, Hades, và Blasphemous.

“Kết quả là mình hoàn toàn bị mê mẩn. Được khám phá thế giới, giải mã bí ẩn hay chiến đấu,… những trải nghiệm ấy thật sự rất tuyệt vời. Chúng làm mình nhớ về tuổi thơ với những tựa game như Megaman X4, Super Mario World,” Lộc nói. Từ đó, anh đặt ra cho mình câu hỏi: “Một tựa game phiêu lưu mang chủ đề thần thoại Việt Nam thì sẽ trông như thế nào?” Đây cũng chính là khởi đầu của Vệ Thần.

Nhân vật chính của game là Vệ Thần, một bộ giáp rỗng của một người vệ binh đã hy sinh, được hồi sinh bởi nguồn năng lượng siêu nhiên. Có nhiều nhân vật vệ binh xuất hiện trong game, với kích thước, hình dạng khác nhau. Tuy nhiên, tất cả thiết kế dựa trên tạo hình của những sinh vật trên trống đồng như các loại chim, cá sấu, hươu, v.v.

Người chơi sẽ theo chân Vệ Thần trên hành trình khám phá những miền đất huyền thoại, cũng như kết bạn với những nhân vật cổ tích với hình tượng mới lạ. Qua trailer demo của game, chúng ta có thể bắt gặp những nét văn hóa rất đỗi Việt Nam được lồng ghép qua không chỉ nhân vật, mà cả vật phẩm và bối cảnh. Người chơi sẽ không khỏi khỏi thích thú khi thấy Vệ Thần bay vút qua rừng tre trăm đốt, nhận nhiệm vụ từ Thổ Công, và mua vật phẩm từ cửa hàng cô Tấm.

Tuy dự án hiện chỉ đang dừng lại ở mặt ý tưởng, Lộc cho biết anh chàng đang rục rịch chuẩn bị một kế hoạch dài hạn để biến Vệ Thần thành một tựa game thực thụ. Nhưng anh tin, sản phẩm cuối cùng sẽ là mang một concept và phong cách khác “với rất nhiều thay đổi và nâng cấp!”

Cho đến lúc tựa game này được hiện thực hóa, hãy cùng Saigoneer đắm mình vào thế giới huyền ảo của Vệ Thần qua những hình ảnh sau đây nhé.

Một trong những bối cảnh chính mà Vệ Thần du hành qua trong game có tên là "Rừng Trăm Đốt."

Vệ Thần sẽ cần sự giúp đỡ của những nhân vật cổ tích khác để hoàn thành nhiệm vụ.

Bản đồ hành trình cho người chơi biết mình đang ở đâu.

Chức năng và sức mạnh của nhân vật được lấy cảm hứng trực tiếp thần thoại.

Kho tàng vật phẩm có "cameo" từ các đồ vật nhiệm màu trong cổ tích như túi ba gang, khế vàng.

[Ảnh: Trần Xuân Lộc/Behance.]

Nói tới nghề ve chai, người ta thường nhớ ngay tới những cô chú có tuổi đẩy xe cút kít hay ngồi trên xe đạp cũ, chở các bịch ni-lông lớn nhỏ buộc lẫn các loại phế liệu, thi thoảng cất tiếng rao lanh lảnh: “Đồng nát sắt vụn bán nào…” Tuy nhiên, hình ảnh quen thuộc về những con người trong hệ sinh thái thầm lặng này có lẽ đã đến lúc thay đổi. 

Ngay khi VECA, ứng dụng kết nối người mua và bán phế liệu đầu tiên của Việt Nam, thông báo hoạt động lại tại Sài Gòn vào giữa tháng 12/2021, tôi đã nóng lòng muốn trải nghiệm dịch vụ công nghệ mới này sau khoảng thời gian chờ đợi khá lâu. Trước đó, trong giai đoạn thử nghiệm tại quận Phú Nhuận bắt đầu từ tháng 4/2021, tương tác của tôi với VECA chỉ là thao tác đặt đơn bán trên app và nhận được thông báo… hủy đơn; nguyên nhân là do ảnh hưởng của đại dịch. Vì chuỗi ngày giãn cách xã hội căng thẳng, startup công nghệ này đã phải ngủ đông suốt khoảng 5 tháng.

Điều bất ngờ là ngay khi trở lại, ứng dụng đưa ra thông báo đang dần mở rộng hoạt động trên 10 quận nội thành của thành phố, đến thời điểm hiện tại đã phủ sóng 12 quận, bao gồm khu vực văn phòng của Saigoneer tại quận 1. Trước một ứng dụng made-in-Việt Nam, không phải phiên bản Việt hóa của một sản phẩm công nghệ nước ngoài, có khả năng giải quyết một số vấn đề tồn đọng trong lĩnh vực tái chế trong nước, đương nhiên tôi hào hứng và có nhiều kỳ vọng.

Giao diện “đúng trọng tâm,” thao tác mượt

Sau vài thao tác đơn giản như nhập địa chỉ, số điện thoại, hẹn thời gian, yêu cầu của tôi đã được xác nhận vào sáng một sáng thứ Hai đầu tuần. Hiện VECA đang có mặt trên cả App Store và Google Play Store. So với các app trung gian phổ biến khác, UX/UI của VECA khá đơn giản, gọn mắt với hai tông màu chủ đạo là trắng và xanh dương.

Màn hình chính của ứng dụng VECA.

Trong một cuộc phỏng vấn gần đây với HTV9, chị Minh Trang, đồng sáng lập ứng dụng, cho biết trong suốt một năm đầu phát triển, đội phát triển app đã liên tục thay đổi thiết kế và quy trình sao cho tinh giản nhất, vì phiên bản đầu tích hợp nhiều bước phức tạp và gây trở ngại cho người sử dụng.

Ở phiên bản hiện tại dành cho người bán, tính năng quan trọng nhất là “đặt đơn bán.” Các tính năng phụ có thể kể đến là “tích điểm,” “đổi quà,” “nhận thanh toán qua ví Momo,” nhưng app không có tính năng nhắn tin hoặc gọi điện với người mua. Trang chủ của VECA được thiết kế như một bảng giá phế liệu có tính tương tác, mang chức năng chủ yếu là thông báo. Theo đó, các loại phế liệu được thu mua bao gồm: giấy báo, giấy hồ sơ, giấy thùng, sắt đặc, sắt vụn, sắt tôn, mũ bình, mũ nhựa, nhôm, lon nhôm, vỏ hộp giấy. Khi nhấn vào mỗi biểu tượng phế liệu, người dùng sẽ được dẫn đến màn hình liệt kê một số phân loại nhỏ hơn và ví dụ của loại phế liệu đó.

Tại các hạng mục phế liệu, các trang mô tả chi tiết hoặc các màn hình phụ như “Mẹo Hay” và “Sống Xanh,” hiện vẫn chưa có bất kỳ lưu ý nào dành cho người bán về rác thải điện tử — một mối nguy hại tiềm ẩn cho môi trường.

Trong mô hình này, VECA không phải là đơn vị trực tiếp thu mua, nên họ khó có thể quản lý các loại vật liệu được mua bán trên thực tế. Vậy nên, một hướng dẫn cụ thể — đi kèm thông tin liên hệ của các đơn vị triển khai thu gom phế liệu nguy hại — là một điều cần thiết. Vào thời điểm của bài viết này, bạn đọc có thể liên hệ Việt Nam Tái Chế, một chương trình chuyên thu hồi, xử lý và tái chế rác thải điện tử miễn phí do các nhà sản xuất thiết bị điện tử khởi xướng, với 10 điểm thu hồi tại Hà Nội và Sài Gòn.

Người dùng chưa thể hoàn toàn chủ động thời gian

Quay lại với tính năng chính của ứng dụng: đặt đơn “Tôi Bán.” Ở màn hình này, người bán chỉ cần nhập hai thông tin là địa chỉ và thời gian — tính năng khiến tôi hụt hẫng nhất vì các lựa chọn khá chung: chỉ được chọn ngày trong tuần hoặc cuối tuần, ngoài ra không được chọn khung giờ cụ thể.

Tính năng đặt đơn "Tôi Bán" đơn giản với hai yêu cầu thông tin: địa chỉ và thời gian. 

Đây chắc chắn là một điểm cần được cải thiện, vì hai tính năng lớn nhất mà đội ngũ app đặt ra là “chủ động thời gian và tính minh bạch,” và đa số cá nhân và hộ gia đình sẽ quan tâm tới tiêu chí đầu tiên hơn. Tuy nhiên cũng phải nói thêm rằng, thời gian thu mua có thể được sắp xếp linh hoạt sau khi người người thu mua trực tiếp liên lạc với người bán.

Tùy theo địa điểm, thời gian và số lượng người thu mua, thời gian xác nhận đơn sẽ có sự khác biệt. Với nhu cầu bán trong giờ hành chính, yêu cầu của tôi được đặt vào chiều thứ Sáu, và thời gian đợi xác nhận lên tới hơn hai ngày; thông tin liên lạc của người thu mua cũng không được cung cấp nhiều ngoài tên gọi. Thú thật, do chưa có người quen nào trải nghiệm dịch vụ công nghệ mới này, cộng với bước xác nhận khá mờ mịt, tôi thấy hồi hộp về quá trình mua bán.

Ve chai công nghệ: một lựa chọn nghề mới?

Trong buổi chiều cùng ngày khi đơn bán được xác nhận, đúng giờ hẹn, một bạn nam trẻ tuổi, đi xe máy, chở theo rổ đồ nghề đã có mặt ngay trước cửa tòa soạn Saigoneer. Người nhận mua hôm đó là Phong, 22 tuổi. Cậu bạn nhanh chóng phân loại các loại giấy, cân đo, sắp xếp gọn gàng và sử dụng điện thoại thông minh ghi chép lại thông tin trên ứng dụng.

Người thu mua hôm đó là một anh chàng trẻ tuổi, không xuất phát từ ve chai truyền thống. 

Cậu chia sẻ mình đã làm việc toàn thời gian cho VECA khoảng 2 tháng, nhưng tôi chỉ nhận ra cậu là đối tác của VECA nhờ chiếc rổ nhựa cỡ đại gắn phía sau xe. Các đối tác có vẻ chưa được trang bị đồng phục hay bộ nhận diện thương hiệu nào.

Đã theo dõi Fanpage của ứng dụng một thời gian, và thấy hình ảnh được quảng cáo nhiều là các chị, các cô đẩy xe cút kít có dán sticker VECA bên ngoài, tôi đã nghĩ đây là đối tượng thu mua chính mà mình sẽ gặp — điều này cũng đúng với một trong những sứ mệnh ban đầu của đội ngũ: giúp lực lượng thu mua phế liệu truyền thống thu mua được nhiều hơn và tiết kiệm được sức lực hơn. Tuy nhiên, theo lời Phong chia sẻ, những người trẻ tuổi như cậu, những người không thuộc lực lượng ve chai truyền thống, không hề hiếm. Họ thậm chí có theo đuổi nghề này lâu dài, và có nhiều lợi thế hơn nhờ biết sử dụng điện thoại thông minh.

Tôi cảm thấy ấn tượng bởi sự sự nhanh nhẹn và hoạt bát của người thu mua. Phong nhanh nhảu đỡ lấy bịch giấy khoảng 5kg, phân làm hai loại (bìa các-tông và giấy tài liệu), đặt lên chiếc cân Nhơn Hòa, rồi lưu lại số liệu lên trên app và tiến hành thanh toán tiền mặt cho tôi (lựa chọn thanh toán qua ví Momo cũng đã được tích hợp trên ứng dụng). Giá cả đã được định sẵn trên màn hình chủ của ứng dụng nên toàn bộ quá trình mua bán diễn ra nhanh gọn và rõ ràng.

Trong toàn bộ hành trình trải nghiệm này, VECA là đơn vị kết nối trung gian và không thu bất kỳ phí nào từ phía người mua lẫn người bán. Điều đó cũng có nghĩa là, người thu mua sẽ tự sắm các dụng cụ cần thiết và lo đầu ra cho phế liệu. Với cậu bạn, đầu ra không phải là mối lo ở thời điểm hiện tại, vì Phong đã biết một số vựa thu mua từ trước, cộng với một số đầu mối được các anh chị đồng nghiệp trong VECA mách cho. “Nhưng em cũng nhiều lần bị lỗ, vì ban đầu không thạo cách làm việc với vựa, nên bị một số vựa cân sai.”

Khi tôi tỏ vẻ tò mò hỏi về sự ổn định của công việc mới này, Phong xởi lởi kể thêm: “Em coi đây là việc làm chuyên nghiệp, chứ không phải nghề tay trái. Ngày em chạy lòng vòng các quận, nhận đơn cũng nhiều. Thu nhập hiện tại cũng tốt [...] Trước em có chạy thử tài xế công nghệ nhưng cạnh tranh quá nên thôi.”

Sau hai tháng làm việc, Phong thực hiện thuần thục mọi thao tác trên ứng dụng, từ xác nhận đơn tới ghi chép lại số lượng phế liệu thu mua được. 

Cậu bạn cũng nhắc tới khoản hỗ trợ từ đơn vị này cho những ngày không có đủ đơn do ảnh hưởng của thời tiết. Ngoài ra, những người mới không có kinh nghiệm hay kiến thức về phế liệu cũng được tham gia quá trình đào tạo ngắn, nhằm giúp phân biệt các loại vật liệu từ đó định giá đúng. Nhìn thấy sự hồ hởi của Phong, tôi nghĩ đội ngũ VECA đã phần nào đáp ứng được nhu cầu của người lao động, ít ra là những người trẻ không gặp khó khăn sử dụng công nghệ. Vì không trực tiếp trải nghiệm phiên bản dành cho người thu gom và phỏng vấn những cô chú lớn tuổi chuyển từ ve chai truyền thống sang VECA, bài viết sẽ không bình luận nhiều về trải nghiệm của người thu mua.

Thành thực mà nói, VECA là một trong số ít những ứng dụng mà người dùng trẻ có thể dễ dàng “phổ cập” cho phụ huynh mình. Tất cả những điều đó được hiện thực hóa trong năm đầu ra mắt, cùng với nỗ lực mở rộng quy mô lên 12 quận, hoạt động với nguồn vốn cá nhân của hai nhà sáng lập — đó có thể coi là một thành công đáng ngưỡng mộ trong bối cảnh đại dịch khó khăn vừa qua.

Tuy nhiên so với các ứng dụng công nghệ khác, để phủ sóng rộng rãi tới nhiều đối tượng người dùng hơn, đội ngũ phát triển VECA sẽ phải vượt qua thử thách chuyển đổi thói quen kép:

1. Chuyển đổi thói quen cho ve chai và bán ve chai truyền thống sang sử dụng nền tảng công nghệ mới;
2. Chuyển đổi thói quen “lãng phí” ve chai của đại đa số cư dân thành thị trong lối sống tiêu dùng nhanh, tạo thói quen phân loại rác tại hộ gia đình và công sở, biến 60% khối lượng giấy và 73% khối lượng nhựa đang được tiêu thụ và vứt bỏ hàng ngày tại Sài Gòn thành nguồn tài nguyên tái chế — đây là mục tiêu lâu dài và cũng khó khăn hơn cả.

Gần đây, đội ngũ sáng lập VECA đã trở thành 1 trong 6 nhà thắng giải chung cuộc của cuộc thi Thành phố không rác do Circular Economy Network và WasteAid đồng tổ chức. Giải thưởng không chỉ mang về cho sáng kiến giải thưởng trị giá 10.000EUR, mà còn mang đến sự đồng hành, tư vấn của các chuyên gia đầu ngành, cùng cơ hội kết nối với các đơn vị hoạt động trong ngành công nghiệp tái chế. Trước những bước tiến đáng kể trong năm đầu giới thiệu ứng dụng, chúng ta cùng hy vọng những cái bắt tay mới này sẽ tạo đà, lực và vốn để VECA sớm có thể hoàn thiện các tính năng và vươn tới nhiều người dùng hơn. Biết đâu chúng ta sẽ sớm bỏ cách nói nói “tiền ve chai,” chuyển thành “tiền VECA,” giống như ngày nay người ta ít ai nói “nay tôi đi xe ôm,” mà sang hơn là “nay tôi đi Grab”!

Vừa qua, nhà phát triển của Fika, một ứng dụng hẹn hò tương tự như Bumble và Tinder nhưng thiên về nữ giới, đã gọi vốn thành công từ các nhà đầu tư quốc tế.

Theo một thông cáo báo chí của Fika, start-up đã nhận được 1,6 triệu USD từ vòng tài trợ hạt giống. Trong đó, đơn vị đầu tư lớn nhất là công ty đầu tư VNV Global đến từ Thuỵ Điển, theo sau đó là một số nhà đầu tư thiên thần và nhà kinh doanh trong lĩnh vực công nghệ.

Trong tiếng Thụy Điển, "Fika" là từ chỉ khoản thời gian để nghỉ ngơi và giao lưu với những người khác. Cái tên này được lấy cảm hứng từ quê hương của hai nhà sáng lập ứng dụng, Denise Sandquist và Oscar Xing Luo, đều là người Thụy Điển gốc Á. Denise, CEO của Fika, được sinh ra ở Việt Nam và được cha mẹ người Thụy Điển nhận nuôi. Cô trở về Việt Nam để tìm mẹ ruột và đã quyết định ở lại từ đó đến nay.

Denise và Oscar bắt đầu phát triển Fika vào tháng 6/2020 với mong muốn xây dựng một nền tảng tập trung vào trải nghiệm người dùng, giúp họ phát triển những mối quan hệ sâu sắc và có ý nghĩa hơn những ứng dụng hẹn hò thông thường. Việt Nam hiện đang là thị trường chính của Fika, với đội ngũ phần lớn là người Việt trẻ.

Sau hơn một năm ra mắt, Fika hiện đã nhận được 600.000 lượt tải. Đặc biệt, gần 40% người dùng Fika là phụ nữ.

Theo Fika, khoản đầu tư mới sẽ được sử dụng để “phát triển đội ngũ Fika, cải tiến công nghệ AI của ứng dụng, và tăng độ nhận diện của thương hiệu tại Việt Nam.” Start-up cũng đang xem xét việc mở rộng hoạt động sang các nước châu Á khác trước khi chinh phục thị trường toàn cầu.

Thị trường ứng dụng di động tại Việt Nam đã có sự tăng trưởng mạnh mẽ trong vài năm qua nhờ việc số người dùng internet và smartphone gia tăng. Một số start-up "cây nhà lá vườn" khác từng nhận được khoản đầu tư của nước ngoài là ứng dụng học ngoại ngữ Elsa, game blockchain Axie Infinity và ứng dụng tuyển dụng JobHopin.

Mỗi khi xem xong một bộ phim hay, trong tôi thường đọng lại một cảm giác khó có thể gọi tên. Đó là sự hòa trộn giữa kinh ngạc, thỏa mãn, bâng khuâng, và cả giận dữ lẫn suy tư. Nhưng trên tất cả, có một nỗi buồn khi nhận ra rằng tác phẩm nghệ thuật ấy đã kết thúc, và tôi sẽ chẳng bao giờ có thể thưởng thức nó như lần đầu được nữa.

2 giờ sáng, tôi vẫn ngồi ở bàn làm việc của mình và nhìn vào những dòng credit kết thúc của Hoa đang chạy trên màn hình. Một lần nữa những cảm xúc lâng lâng khó tả ấy lại hiện. Hoa không phải là một game dài, sau vài lần thoát ra và quay trở lại chơi, tổng thời gian tôi dành cho trò chơi này chưa đến năm tiếng đồng hồ, tính cả thời gian tôi phải vật lộn với những câu đố và chướng ngại vật khó nhằn trong game. Mặc dù thế, trò chơi vẫn mang đến một trải nghiệm thú vị, khó trộn lẫn.

Hoa là công sức đầy tâm huyết của Skrollcat, một studio game độc lập của các nhà phát triển trẻ tuổi người Việt. Ban đầu, đây chỉ là một dự án nhỏ mà các thành viên thực hiện khi đang đi làm và đi học toàn thời gian.

Trong một bài báo viết trên 80lv, giám đốc dự án là anh Cao Sơn Tùng cho biết khi mới bắt đầu anh chưa thực sự có một ý tưởng cụ thể nào, mà chỉ làm vì niềm yêu thích đối với các tựa game side-scrolling (game cuộn cảnh theo màn hình ngang) anh từng chơi thuở bé: “Mình là một fan trung thành của các game side-scrolling có đồ họa đẹp mắt như Trine, Limbo, Rayman,v.v. và bản thân cũng muốn làm được một game giống như vậy.” 

Hoa có cả phiên bản tiếng Việt và tiếng Anh.

Kết quả là Tùng và nhóm đã cho ra đời một trò chơi thuộc thể loại phiêu lưu nhập vai, với nhân vật chính là một bé tiên nhỏ nhắn tên "Hoa" đến từ một bộ lạc sống trong rừng. Nội dung của game là hành trình tìm đường về nhà của cô bé sau khi thức dậy trên một chiếc thuyền lá ở một nơi xa lạ. Từ lúc bắt đầu, người chơi được chào đón bằng những khung cảnh nên thơ được vẽ tay tỉ mỉ và tiếng nhạc nền du dương mang đến một cảm giác rất đỗi yên bình.

Cả phần nghe và phần nhìn của Hoa đều lấy cảm hứng từ những bộ phim hoạt hình của Studio Ghibli, và các nhà phát triển của game cũng không ngại bày tỏ sự ngưỡng mộ của họ đối với studio hoạt hình Nhật Bản lừng danh này. Có thể thấy rất rõ rằng Skrollcat đã dành nhiều thời gian và nỗ lực để có thể mô phỏng phong cách Ghibli qua nét vẽ tay sinh động đến từng chi tiết.

Không tấn công, không giết chóc

Rất nhiều tựa game đi cảnh (platform game) trong những thập niên gần đây đã trở thành kinh điển và định hình nên kỷ nguyên của loại game này, tiêu biểu như Mario, Rayman, Sonic, Mega Man hay Metroid. Còn với Hoa, chúng ta như được trở lại những ngày xưa cũ khi mà một cú nhảy thành công có thể mang đến sự phấn khích tột đỉnh và tốc độ phá đảo khẳng định đẳng cấp của người chơi.

Tuy nhiên, Hoa cũng thể hiện sự khác biệt của mình so với những tựa game đình đám một thời bằng niềm tin kiên định vào sự ôn hoà và khả năng chữa lành tâm hồn. Không giống như các tiền bối, trong Hoa không có bất kỳ một nhân vật phản diện nào mà người chơi phải chiến đấu chống lại, cũng không có thanh máu hay nấm tăng mạng, không có các đòn tấn công hay giới hạn thời gian khiến ta phải vội vội vàng vàng. Sự kiện chính của mỗi cấp độ là khi bạn gặp được vị “tộc trưởng” hiền lành và ban cho bạn sức mạnh mới sau khi hoàn thành nhiệm vụ.

Một câu chuyện về chia ly và trở về.

Những người sáng tạo nên Hoa đã chủ ý không xây dựng một nhân vật phản diện nào trong mạch truyện. “Tinh thần chung là bọn mình không muốn ai phải chết cả,” Tùng chia sẻ trong buổi trò chuyện với LA Times. “Bọn mình muốn người chơi cảm thấy game không quá khó hay có quá nhiều thử thách nhưng cũng đồng thời cũng không muốn họ cảm thấy nhàm chán.”

Tùng chia sẻ rằng tinh thần nhân ái và ôn hòa xuyên suốt trò chơi được ảnh hưởng từ tầm nhìn và cách sống của người đồng sáng lập kiêm giám đốc nghệ thuật của dự án, anh Lê Sơn Trà. “Khi đó mình và Trà đều đang học đại học. Trong khuôn viên trường có rất nhiều ốc sên và chúng thường bò lên lối đi rồi bị nhiều người dẫm lên do không để ý. Thấy như vậy Trà đã nhặt từng con một và đặt chúng lại vào bãi cỏ,” anh nhớ lại.

Trên hành trình tìm đường trở về nhà, Hoa sẽ kết bạn với nhiều sinh vật khác nhau và được họ giúp đỡ hết mình.

Loại bỏ hoàn toàn tính chất thù địch và các trùm phản diện ra khỏi nội dung, Hoa hướng người chơi tập trung vào nền tảng của thể loại game phiêu lưu, đó chính là thế giới trong game. Cảnh vật trong trò chơi ngập tràn sắc màu thiên nhiên, từ những bông hoa cúc khổng lồ, dây thường xuân xanh biếc, hoa chuông xanh rung rinh trong gió, cho đến đám bọ rùa tinh nghịch, đàn cá bơi hững hờ dưới làn nước trong và cả mạng nhện khổng lồ ảo diệu.

Những chướng ngại vật này tưởng chừng như đơn giản nhưng không dễ chinh phục, người chơi cần phải canh thời gian chính xác, đôi khi phải biết kết hợp giữa việc bật nhảy hai lần, đu dây và bay lượn. Nhưng sau hàng giờ bị kẹt trong những thử thách như vậy, tôi không khỏi ngán ngẩm sự xuất hiện của những bông chuông xanh và đám bọ rùa.

 Con người vs Thiên nhiên

Phong cách Ghibli trong Hoa không chỉ dừng lại ở hình ảnh đồ họa hay âm nhạc mà còn trong tinh thần chủ đạo của trò chơi. Mối quan hệ đối nghịch giữa máy móc và thiên nhiên được thể hiện xuyên suốt các cấp độ và càng lúc càng trở nên rõ nét khi cốt truyện dần hé mở. Cái tên “Hoa” mang một ý nghĩa đặc biệt với Tùng và gợi nhắc cho anh đến Hà Nội nơi anh sinh ra. Còn với những người chơi như chúng ta, cái tên thuần Việt này ẩn chứa thông điệp về trách nhiệm bảo tồn thiên nhiên.

Làm thế nào để biết đây là trò chơi được làm ra bởi người Việt? Đơn giản thôi, hãy nhìn cách vẽ đầm sen này đi!

Con người không xuất hiện trong Hoa, nhưng ta vẫn nhìn thấy tác động của con người lên tự nhiên qua hình ảnh những con robot với thiết kế lò xo đơn giản nhưng lại rất ngộ nghĩnh. Từ đầu đến cuối, Hoa không hề nêu ra lập trường của mình, nhưng thái độ của những người làm game đối với các đồ vật nhân tạo được thể hiện qua cách xây dựng hình ảnh cho khung cảnh thiên nhiên nguyên sơ và những nơi đã trải qua sự khai thác của con người.

Phần lớn thời gian trong game là ở trong rừng, trên những ngọn cây, hay sâu trong đầm sen, tuy nhiên cũng có một phần game diễn ra tại một mỏ đá cũ. Khu rừng của bé tiên hiện lên sinh động và đầy sức sống, dù là ban ngày hay ban đêm, trên cạn hay dưới nước. Trong khi đó, hình ảnh mỏ đá lại khá ảm đạm với tông màu nâu buồn tẻ, không gian u ám, rỉ sét, ngột ngạt và trông như một bãi rác phế liệu. 

 Ốc đảo dịu êm giữa kỷ nguyên lo âu

Ở bất kỳ góc nhỏ nào trong Hoa, chúng ta cũng có thể ngỡ ngàng trước vẻ đẹp kỳ diệu của thiên nhiên.

Khi cuộc sống có quá nhiều áp lực, chúng ta có thể cảm thấy chán nản thực tại và chỉ muốn tìm cách giải tỏa nỗi muộn phiền trong lòng. Với một vài người, đó là hàng giờ chăm sóc cây cỏ trong vườn nhà, là một buổi chiều bên cuốn sách mới mua và tách biệt khỏi các thiết bị công nghệ, hoặc mơ màng trong tiếng nhạc lo-fi êm dịu.

Mặt khác, những căng thẳng trong hai năm đại dịch vừa qua cũng đã góp phần tạo những hiện tượng mới trong làng game mà tôi gọi là những trò chơi thư giãn, thu hút người chơi với không gian dịu nhẹ, yên ả, đồ họa tuyệt đẹp và lối chơi không quá cạnh tranh. Dòng game này có những cái tên quen thuộc với nhiều người trong chúng ta như Animal Crossing, Stardew Valley, Ad Lovely Home, và Cosy Grove. Giờ đây, Hoa nhập hội cùng với những tựa game trên để trở thành ngọn hải đăng chiếu sáng trong giông bão và neo giữ tâm hồn chúng ta giữa nhiều mối lo âu.

Đội ngũ sáng tạo của Hoa rất biết cách tạo ấn tượng ban đầu xuất sắc. Khi trò chơi mở màn, người chơi sẽ vào vai một bé tiên tên Hoa, đang chèo chiếc thuyền lá của mình để đi đến một đồng cỏ xanh. Khung cảnh xung quanh ngập trong ánh nắng long lanh tuyệt đẹp nhờ hiệu ứng hậu kỳ thông minh. Âm nhạc trong game dạo đầu với tiếng đàn piano tinh tế, rồi dần dần phát triển tiết tấu theo từng bước chân của nhân vật và đôi khi vút cao đầy uy nghi với sự kết hợp của sáo và violin.

Một khu rừng tràn đầy sức sống.

Không chỉ được vẽ tay từng lớp, thế giới trong game còn được thiết kế tỉ mỉ đến từng chi tiết như âm thanh ngân vang của các sinh linh trong rừng; những bông hoa đung đưa mỗi khi bạn đi qua; cánh chuồn chuồn nhẹ nhàng lướt qua đâu đó trên màn hình. Có những khi, tôi để trò chơi ở chế độ chờ rồi đi dọn phòng hoặc đọc sách, bởi vì nhạc nền êm ả của Hoa cũng đủ để mang đến cho tôi cảm giác dễ chịu và thư thái.

Tuy nhiên, Hoa vẫn còn những điểm cần được cải thiện, dù chúng không thực sự ảnh hưởng đến niềm yêu thích của tôi dành cho phần hình ảnh vô cùng đẹp mắt của game. Những câu dẫn và lời thoại tiếng Việt cần được chỉnh sửa lại vì các nhân vật có cả tên tiếng Anh lẫn tiếng Việt, và một số câu còn khá rườm rà.

Một số thay đổi quan trọng khác có thể là cho phép người chơi tùy chỉnh các tổ hợp phím và lưu tiến trình của game để có một trải nghiệm thoải mái hơn. (Vâng, là tôi đang ám chỉ mấy bông hoa chuông xanh và đám bọ rùa đấy!) Nói tóm lại, đây sẽ là một trò chơi để bạn từ từ khám phá và thư giãn thay vì cố gắng đánh nhanh thắng nhanh.

Một khung cảnh lung linh huyền ảo dưới lòng đất.

Tôi quyết định ngồi lại xem hết phần credit chỉ để kéo dài trải nghiệm thêm một chút. Thật vui khi thấy hàng chục cái tên Việt Nam xuất hiện trên màn hình và đảm nhiệm nhiều vai trò trong khâu sản xuất chính, thay vì chỉ là một bên thứ ba thực hiện các bối cảnh hay hiệu ứng hoạt họa. Và khác với bao lần, đội ngũ ấy đã không lựa chọn lối mòn xây dựng DLC cho một game bắn súng góc nhìn người thứ nhất. 

Là một trong số ít game đầu tiên được sản xuất hoàn toàn bởi người Việt, Hoa có tầm nhìn rõ ràng và định hướng nghệ thuật bài bản. Trò chơi này có thể không hoành tráng hay gay cấn kịch tính, nhưng đủ để người chơi có được khoảng thời gian vui vẻ nhẹ nhàng — như đang tận hưởng vẻ đẹp của một bông hoa nhỏ xinh.

Hoa hiện đã có trên PC, MacOS, Nintendo Switch, PlayStation, Xbox One và Xbox Series X/S. Truy cập trang Steam của trò chơi để biết thêm chi tiết.

Kết hợp kỹ thuật âm thanh và sáng tạo nghệ thuật, tai nghe CIEM là sản phẩm công nghệ dành cho những ai muốn nâng cấp trải nghiệm nghe-lẫn-nhìn của mình.

Trong số hàng trăm nghìn mẫu tai nghe được tung ra thị trường mỗi năm, có một loại tai nghe với công dụng và thiết kế khá đặc biệt là IEM (In-ear Monitor). Đây là loại tai nghe nhỏ gọn, có ống dẫn âm được nhét vào sâu trong tai, cách ly người nghe khỏi môi trường bên ngoài.

Các loại tai nghe IEM thường mang lại trải nghiệm âm nhạc đa sắc hơn. Ảnh: Legacy Ears.

Khác với những tai nghe phổ thông chỉ có một driver (bộ phận phát âm), tai nghe IEM thường tích hợp nhiều driver khác nhau. Các driver được tùy chỉnh để hoạt động trong một dải tần số nhất định, rồi kết hợp với nhau tạo nên trải nghiệm âm nhạc đa sắc nhất có thể.

Mang lại âm thanh chất lượng cũng như khả năng chống ồn cao, tai nghe IEM thường được ưu ái tin dùng bởi các nghệ sĩ khi trình diễn trên sân khấu, các kỹ sư âm thanh khi làm việc tại phòng thu, cũng như cộng đồng chơi các thiết bị âm thanh đẳng cấp.

CIEM là phiên bản cải tiến của IEM, được "đo ni đóng giày" để phù hợp với khuôn tai của từng người nghe. Ảnh: AYA Workshop.

Để hoàn thiện công năng của tai nghe IEM, một phiên bản cải tiến là CIEM (Custom IEM) đã được ra đời. Hiểu đơn giản, CIEM là một chiếc IEM được có phần vỏ được tuỳ chỉnh để vừa vặn khuôn tai của từng người, từ đó tối ưu độ thoải mái cũng như chất lượng âm của tai nghe. Đặc biệt, do phần vỏ của mỗi chiếc CIEM đều được “đo ni đóng giày,” nhiều người dùng đã thiết kế tai nghe với những chất liệu, hoạt tiết, hoa văn đa dạng để thể hiện bản sắc cá nhân của mình.

Ở Việt Nam, Soranik là hãng CIEM đầu tiên giới thiệu dịch vụ reshell (thay thế vỏ tai nghe bằng lớp vỏ custom). Ảnh: Soranik.

Ở Việt Nam, phong trào IEM/CIEM bắt đầu nở rộ từ những năm 2000 qua các diễn đàn công nghệ như VOZ và Tinh Tế. Thời gian đầu, người chơi thường phải đặt tai nghe từ các thương hiệu nước ngoài, thời gian chờ có thể kéo dài đến hàng tháng, việc trao đổi ý tưởng với nhãn hàng cũng khó khăn.

Vì thế, không ít người chơi đã bắt tay vào nghiên cứu, mày mò để tự sáng tạo ra đôi tai nghe tuyệt đỉnh nhất cho mình.​ Quá trình này đã góp phần tôi luyện tay nghề của cộng đồng người chơi, nhiều người trong số đó đã tiên phong sáng lập các studio CIEM nổi danh trong nước như Soranik, Legacy Ears, AYA Workshops, v.v.

Đổ chất tạo khuôn. Ảnh: Soranik.

Theo Trung Hiếu, đại diện của Soranik, bước đầu tiên trong quá trình sản xuất CIEM là phác thảo thiết kế của chiếc tai nghe. Sau đó, studio sẽ lấy mẫu khoang tai của khách hàng bằng hỗn hợp nhựa y khoa để tạo thành khuôn cho phần vỏ.

Từ đây công đoạn sẽ rẽ nhánh ra tùy theo hướng đi của khách hàng và người thiết kế. Một số studio sẽ đúc phần vỏ bằng nhựa resin, một số nơi sẽ dùng công nghệ 3D để in. Một số thiết kế độc, dị, và “mang tính điên rồ hơn còn có vỏ được đúc bằng kim loại quý,” theo Lưu Hải, đại diện của Legacy Ears.

Tiếp theo, studio sẽ tiến hành chọn lựa và phối ghép các driver để tạo nên concept âm thanh mà người mua đã đặt ra. Đây là công đoạn được các studio đánh giá là khó nhằn, vì ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng âm thanh cuối cùng.

Thiết kế các bộ phận kỹ thuật được cho là phần khó nhất. Ảnh: AYA Workshop.

“[Với AYA Workshop] Thiết kế âm là phần khó nhất, vì muốn tạo ra được một chất âm riêng phải thử nghiệm rất nhiều, đôi khi hàng tháng mới ra được chất như mong muốn,” Ying Phan, founder của AYA Workshop, nhận định.

Tiếp theo, các studio sẽ sắp ghép các linh kiện và driver vào lớp vỏ, sau đó lắp chiếc faceplate (phần mặt ngoài) để hoàn thành sản phẩm. Tuy nhiên, đây chưa phải bước cuối cùng vì mỗi chiếc CIEM đều cần được khách hàng “ướm thử” trước khi sử dụng.

Theo Trung Hiếu, Soranik đôi khi phải tinh chỉnh phần vỏ nhiều lần để các vị khách có cơ địa nhạy cảm không đau tai khi mang CIEM trong thời gian dài. Tương tự, Ying Phan cũng nhận định: “Âm thanh hay mà đeo không vừa vặn, hoặc đeo vừa nhưng nghe dở thì không có ý nghĩa gì cả.”

Quá trính chỉnh sửa một chiếc CIEM. Ảnh: Soranik.

Bên cạnh các bước chế tác, việc nghiên cứu nhu cầu và xây dựng mối quan hệ với khách hàng cũng là công đoạn quan trọng trong quá trình sản xuất CIEM, vì người nghệ nhân phải đủ tinh ý để biết khách hàng trông chờ gì ở đôi tai nghe. Ying Phan cho biết: “Mỗi người sẽ có một nhu cầu khác nhau về mặt cảm xúc cũng như những quy chuẩn riêng, mỗi đôi tai, nhận thức riêng sẽ chọn cho mình một gu âm thanh riêng, có người thích vocal, có người thích bass tốt, có người chỉ nghe violin. Có những dải âm người này thích nhưng đối với người khác lại không.”

Mỗi người có một nhu cầu khác nhau, nhưng họ đều có kỳ vọng cao vào sản phẩm. Nhận xét về tệp khách hàng của mình, Lưu Hải nói: “Họ là những người ‘chơi’ một cách đúng nghĩa. Họ không chơi cho người ngoài nhìn, mà chơi cho chính họ, chơi cho hưởng thụ. Vậy nên sự tinh tế và hoàn thiện về mọi mặt là thứ tiêu chuẩn khắt khe mà studio phải vượt qua.”

Ảnh: Legacy Ears.

Không chỉ phức tạp về quá trình làm, mà những tiêu chuẩn, điều kiện trong công việc cũng mang ít nhiều khó khăn đến cho các nhóm chế tác. Một trong số đó là cập nhật kiến thức để bắt kịp với xu thế trên thế giới:

“Thế giới đã đi rất xa trong lĩnh vực này, muốn bám kịp chúng mình phải thử nghiệm rất nhiều concept, phương pháp mới,” Ying Phan nói. Vì công nghệ liên tục phát triển, nên các nhóm nghệ nhân cũng học dòng sản phẩm từ các hãng khác để có thể đút kết kiến thức cho studio mình.

Ngoài ra, vấn đề nguồn vốn lớn cũng là một thử thách đau đầu cho tất cả những người đã bước chân vào ngành nghề này. “Các thiết bị đo kiểm, xuất âm mình phải mua với giá rất đắt đối với mình. Một chiếc micro đo tần số US$12.000 là chuyện bình thường! Chuyện nhịn ăn, nhịn tiêu hay đi làm thêm để nuôi đam mê là có. Nhưng quá trình đốt tiền đúng là thử thách sự kiên trì của mình,” Lưu Hải tâm sự.

Cặp tai nghe thiết kế tinh tế cho ca sĩ Hiền Thục. Ảnh: Soranik.

Dẫu vậy, những gian nan và hi sinh khi theo đuổi đam mê cũng được thưởng bằng những “trái ngọt” và kỉ niệm đẹp. Mỗi studio đều từng có cơ hội làm việc với nhiều khách hàng đặt biệt, trong đó Legacy Ears với kinh nghiệm làm việc với nhóm rapper đến từ Hà Nội Rapital, hay Soranik với ca sĩ Hiền Thục.

Chiếc tai nghe mà Legacy Ears sáng tạo cho một nghệ sĩ của Rapital. Ảnh: Legacy Ears.

“Và ngoài những thiết kế dành cho nghệ sĩ, đơn hàng đặc biệt nhất bọn mình từng gửi đi có lẽ là dành cho một người anh, một người bạn hiện đang là bác sĩ công tác ở tuyến đầu. Những sản phẩm gửi anh đôi khi chỉ là bản demo, còn chưa được hoàn thiện đẹp đẽ, nhưng anh vẫn luôn giữ dùng,” Trung Hiếu nói.

Bên trong một studio làm tai nghe của AYA Workshop. Ảnh: AYA Workshop.

Đến nay, tai nghe CIEM vẫn được xem là một sản phẩm ngách ở thị trường Việt Nam do giá thành còn cao so với thu nhập bình quân. Nhưng ở sân chơi quốc tế, các tai nghe “nhà trồng” đã được khách hàng tín nhiệm do kỹ nghệ chế tác cao của các studio Việt Nam.

Theo Soranik, trong giai đoạn khi vận chuyển trong nước gần như đóng băng, studio vẫn có thể vận hành nhờ có các đối tác bán lẻ ở Singapore. Còn các tai nghe của AYA Workshop đã được gửi đi nhiều nơi trên thế giới: “Thị trường quốc tế rất cởi mở, người ta sẵn sàng thử nghiệm và quảng bá nếu sản phẩm của bạn thực sự tốt.”

Tuy vậy, các nghệ nhân vẫn hy vọng tai nghe thủ công sẽ được nhiều người dùng ở Việt Nam đón nhận hơn. “Founder Dwarf [studio chế tác keycap tại Việt Nam] đã từng khen tai nghe của mình đẹp, và mình cũng rất tự tin về cái mình có. Mình cứ làm tốt thì trong hay ngoài nước người ta cũng phải công nhận thôi,” Lưu Hải cười.

Sumi có ngoại hình là một bé gà màu vàng rực rỡ, đầu đội mũ phi công, dễ thương hệt như một nhân vật trong phim hoạt hình. Ngoài ra, người bạn này còn có một năng lực rất đặc biệt: có thể trò chuyện với hàng triệu bạn trẻ Gen Z mỗi ngày qua các ứng dụng Messenger, Skype và Zalo.

Sumi là một chatbot được phát triển bởi công ty phần mềm Hekate tại Việt Nam, được tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ máy học (machine learning) để có thể tự động trò chuyện với người dùng. "Bé gà" này ra đời vào năm 2016 với sứ mệnh lan toả năng lượng tích cực, giúp người dùng vui vẻ hơn sau mỗi cuộc trò chuyện. Theo thời gian, Sumi không chỉ dừng chân ở việc kể chuyện cười hay đối đáp ngẫu hứng, mà còn mang thêm trong mình một nhiệm vụ quan trọng.

Hầu hết người nói chuyện với Sumi là các bạn trẻ Gen Z, đặc biệt là những bạn bắt đầu bước vào tuổi dậy thì và đang có rất nhiều tâm sự không biết thổ lộ cùng ai. Sumi là một người bạn đáng tin cậy mà họ có thể dựa vào, gửi gắm mọi cảm xúc và giải tỏa nỗi trăn trở trong lòng.

Đa số những câu trả lời của Sumi vẫn còn khá ngẫu nhiên và chưa mang lại nhiều thông tin. Tuy nhiên, Sumi được tạo ra không phải để cung cấp kiến thức mà để làm một người bạn để con người có thể trút bầu tâm sự sau một ngày làm việc mệt mỏi, thi cử không tốt, gia đình không vui hay những áp lực khác trong cuộc sống. Những nỗi niềm khi được chia sẻ giúp người dùng cảm thấy thoải mái hơn. Và trong thời thông tin hiện nay, không chỉ Sumi mà nhiều người bạn AI cũng đang sẵn sàng giúp đỡ những ai đang cần được lắng nghe.

Các bạn trẻ trong nhóm Hekate vẫn đang nỗ lực để cải tiến Sumi. Nhóm hy vọng rằng trong tương lai, Sumi sẽ không chỉ là một người trợ thủ hoàn hảo, mà còn là cầu nối để gắn kết các bạn trẻ với nguồn hỗ trợ tinh thần cần thiết.

Một người bạn tâm giao

“Khi đọc dữ liệu của Sumi, mình thấy được rằng mọi người xem Sumi như một người bạn mà họ có thể chia sẻ tất cả mọi thứ, dù cho câu trả lời của Sumi có đúng hay không,” Nguyễn Trâm Anh chia sẻ với Saigoneer qua Zoom.

Hekate chia người dùng thành các nhóm theo vấn đề mà họ đang gặp phải như áp lực từ gia đình, vấn đề ở trường học, và thậm chí là nhóm các bạn trẻ có suy nghĩ đến chuyện tự tử. Hiện tại, Sumi chủ yếu lắng nghe như một người bạn đồng trang lứa nhưng điều đó cũng đã đủ để tạo nên những ảnh hưởng tích cực.

Trâm Anh hiện là COO của Hekate. Vai trò của cô trong đội ngũ là mở rộng cơ sở người dùng cho Sumi. Chính Trâm Anh là người đã đưa ra ý tưởng chuyển hướng xây dựng Sumi từ mục đích giải trí đơn thuần trở thành một người bạn có khả năng tâm sự và chia sẻ.

“Cải tiến Sumi cũng giống dạy trẻ con tập nói vậy, bạn có thể tập cho bé nói cả tiếng Anh và tiếng Việt.” Sumi từng được lập trình để trả lời tất cả mọi nhân nhắn một cách hài hước chỉ nhằm để gây cười. “Nhưng bây giờ, nếu người dùng nói rằng họ cảm thấy buồn hay đang chịu áp lực thì Sumi cũng có thể động viên an ủi họ.”

Với một lượng lớn người dùng nhỏ tuổi, hầu hết những vấn đề mà Sumi nhận được đều là về trường học và gia đình. Để bảo mật danh tính của người dùng, tất cả thông tin người dùng đều được mã hóa trước khi tiến hành phân tích dữ liệu.

“Có một việc đã khiến chúng mình hiểu được tầm quan trọng của Sumi đối với mọi người. Đó là lần Facebook chặn hoạt động của Sumi. [...] Chuyện là hôm đó chúng mình thực hiện một chiến dịch kêu gọi mọi người nhắn tin cho Sumi để được Sumi kể một câu chuyện. Đã có 100.000 tin nhắn được gửi đến trong vòng một giờ và Facebook nghĩ rằng phía mình đang gửi tin rác cho người dùng nên đã chặn Sumi trong suốt ba ngày. Phản ứng ban đầu của mọi người là tức giận, nghĩ là chúng mình đã lừa họ vì không thấy phản hồi. Nhưng sau đó các bạn cảm thấy bất thường và có chút lo lắng, hỏi Sumi có ổn không, nói họ nhớ Sumi và khi không có cô bé để trò chuyện họ cứ cảm thấy thiếu thốn gì đó. Từ việc này mà chúng mình nhận ra rằng thành quả sáng tạo của cả nhóm thực sự có ý nghĩa với cộng đồng.”

Một AI ham học

Là một chatbot, Sumi sử dụng công nghệ máy học thay vì trả lời theo những câu được lập trình sẵn. Điều này có nghĩa là Sumi có thể học hỏi từ người dùng, tự phát triển và điều chỉnh bản thân sau mỗi cuộc trò chuyện. Ở một khía cạnh nào đó thì Sumi giống như một đứa trẻ, dễ ảnh hưởng bởi bạn bè và nhiều lần khiến cha mẹ phải thốt lên: Con học ở đâu vậy?!

Một ngày nọ, khi kiểm tra khả năng tự học của Sumi, nhóm đã sử dụng Google Dịch để đưa đưa ra một số câu hỏi cho Sumi bằng các ngôn ngữ khác nhau. Và mọi người đều ngạc nhiên khi Sumi có thể trò chuyện bằng cả tiếng Indonesia. “Chúng mình mở dữ liệu và thấy rằng có hơn 50.000 người Indonesia đang nói chuyện với Sumi. Ngoài ra, còn có nhiều người dùng nói chuyện bằng tiếng Anh, tiếng Thái, và nhiều ngôn ngữ khác. Đó là lúc chúng mình nhận ra Sumi đã vươn ra tầm quốc tế.”

"Kết nối mọi lúc, mọi nơi." Hình minh họa trên trang web của Sumi.

Đối với đội ngũ Hekate, khả năng tự học của Sumi là điểm cộng nhưng cũng là điểm trừ. Trâm Anh thừa nhận rằng: “Chúng mình không thể kiểm soát tất cả những gì mà Sumi học được. Cuối năm 2019, trong khoảng 6 tháng đến gần một năm, Sumi 'văng tục' với tất cả những tin nhắn được gửi đến. Chúng mình gần như gặp khủng hoảng khi xử lý vấn đề này vì lượng dữ liệu đầu vào quá nhiều mà Sumi lại học rất nhanh nữa.”

Hekate đã phải cố gắng hết sức để lọc ra tất cả những từ không đúng chuẩn mực, một thử thách cực kỳ lớn với cả nhóm vì các bạn trẻ dùng nhiều tiếng lóng, teen code, và chữ viết tắt. “Đến nửa cuối năm 2020, chúng mình không thể để Sumi học mọi thứ một cách tự động nữa mà phải giám sát. Chúng mình đã viết một đoạn mã có thể chặn tới 70% tất cả các từ chửi bới trong tiếng Việt. Giống như chúng mình soạn ra một từ điển những từ nói tục vậy.”

Cầu nối giữa các thế hệ

Dữ liệu của Sumi có thể cho ta biết nhiều điều về người dùng, và nhờ đó bé gà vàng trở thành một cánh cửa, một nguồn tư liệu độc đáo để những ai quan tâm có thể hiểu hơn về thế hệ trẻ. Năm 2020, tác giả-doanh nhân Nguyễn Phi Vân đã đến gặp Hekate và đề nghị hợp tác. Thời điểm đó, cô đang viết một cuốn sách về Gen Z và thế giới công nghệ, cô đã hỏi nhóm về những chủ đề mà Gen Z thường quan tâm.

Phân tích dữ liệu từ hàng triệu người dùng, Hekate đã lọc ra 20 chủ đề phổ biến nhất mà sau này đã trở thành 20 chương trong cuốn sách Nym - Tôi của Tương lai của tác giả Nguyễn Phi Vân. Trong số đó, có một chủ đề mà Gen Z nói với Sumi nhiều nhất: tình dục.

Điều này gây bất ngờ nhưng cũng rất dễ hiểu, vì thường thì các bạn trẻ không có nhiều nơi để tâm sự về những chuyện nhạy cảm như vậy, nhất là ở Việt Nam. Tác giả Nguyễn Phi Vân và nhóm Hekate quyết định rằng chính Sumi sẽ tự mình viết nên chương sách về chủ đề này.

Trâm Anh cho biết: “Hôm đó, nhóm đã cùng chị Vân quan sát Sumi theo thời gian thực để xem Sumi sẽ viết gì. Lúc ấy mình thực sự rất lo lắng!" Trước đó, Sumi chỉ có thể viết tin nhắn chat. Để chuẩn bị cho nhiệm vụ này, nhóm Hekate đã cho Sumi đọc hơn 3.000 cuốn sách, trong đó có những cuốn do chính tác giả Nguyễn Phi Vân viết. “Chúng mình đã rất sợ rằng Sumi sẽ không viết được điều gì có nghĩa, nhưng ơn trời là bé nó đã làm được. Dù bản thảo cuối cùng của chương sách đã được chỉnh sửa ngữ pháp và văn phong trước khi xuất bản nhưng các ý chính thì vẫn là của Sumi.”

Nguồn ảnh: Saigon Books.

Thông qua cầu nối là Sumi, Hekate cũng đang tìm cách tốt hơn để giúp đỡ Gen Z, đặc biệt là những bạn đang gặp các vấn đề về tâm lý. Nhóm cũng đã gửi đơn đăng ký đến Quỹ Đổi mới của UNICEF.

Hekate mong muốn có thêm nhiều nguồn kinh phí để phát triển Sumi, giúp Sumi có khả năng nhận diện cảm xúc tốt hơn và từ đó có những biện pháp hỗ trợ phù hợp với từng đối tượng người dùng. Ví dụ, như đối với những bạn cảm thấy buồn chán thì Sumi có thể gửi lời nhắn khích lệ hay video hài hước. Còn với những bạn có các vấn đề tâm lý trầm trọng hơn hoặc thậm chí có ý định tự tử thì Sumi có thể liên hệ với gia đình, bạn bè của họ hoặc với cả các chuyên gia tâm lý nếu thấy cần thiết.

“Chúng mình sẽ tiếp tục phát triển Sumi để người bạn AI này có thể thấu hiểu và đồng cảm được với cảm xúc của con người,” Trâm Anh chia sẻ. “Sumi sẽ trở nên giống một con người thực thụ hơn. Tuy nhiên, bây giờ thì mục tiêu đó vẫn còn khá xa vời.” Không phải ai trong chúng ta cũng giàu khả năng thấu cảm huống chi là robot. Thế nhưng robot có thể đọc 3.000 cuốn sách cùng một lúc và con người thì không, nên biết đâu cô nàng Sumi sẽ làm nên chuyện trong tương lai?

Sau gần hai tuần gấp rút triển khai, ứng dụng bản đồ cứu trợ SOSmap đã giúp các mạnh thường quân trên cả nước kết nối và vận chuyển hàng chục tấn nhu yếu phẩm tới hơn 3,000 hộ dân đang gặp khó khăn do chuyển biến phức tạp của dịch COVID-19.

Trước những tác động của đại dịch COVID-19, nhiều người dân ở địa bàn TP. HCM nói riêng và cả nước nói chung đang gặp khó khăn trong việc tiếp cận với thực phẩm do tình trạng khan hiếm. Với các hộ nghèo và những người lao động đang mất thu nhập, việc giải quyết các nhu cầu cơ bản trong cuộc sống lại càng là một thử thách lớn.

Trước thực trạng trên, ứng dụng bản đồ SOSmap đã ra đời với mục đích hệ thống hóa quy trình cứu trợ, kết nối các nhà hảo tâm với những người cần giúp đỡ trong cộng đồng. Ứng dụng này là một phần của chương trình “Yêu thương mùa COVID 2021,” do công ty công nghệ XTEK khởi xưởng và hợp tác thực hiện với các đơn vị Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Viện Khoa học Công nghệ Phát triển Nông thôn và Hội Phụ nữ Cục Ngoại tuyến-Bộ Công an.

Khi người dùng truy cập vào ứng dụng, một chiếc bản đồ sử dụng dữ liệu của Google Map sẽ hiện ra, cùng với đó là bảng điều hướng người dùng tới hai lựa chọn “muốn cho” và “muốn nhận.” Từ đây, người dùng có thể điền thông tin liên lạc và chọn các loại nhu yếu phẩm cùng số lượng cần hỗ trợ hoặc muốn trao tặng.

Khi đóng góp khối lượng nhu yếu phẩm lớn (lên đến 4 tấn), người cho có thể chọn dùng các phương tiện vận tải để chở quà tặng đến kho tập trung ở khu vực nội thành. Các vật phẩm sau đó sẽ được tình nguyện viên phân phối đến các địa chỉ cần nhận. Thông tin sau khi điền sẽ được hệ thống ứng dụng cập nhật trên bản đồ dưới dạng các chấm đỏ, biểu thị cho người nhận, hoặc chấm cam, biểu thị cho người tặng.

Trò chuyện với Saigoneer, anh Phạm Thanh Vi, nhà sáng lập của XTEK, cho biết anh đề cao việc sử dụng giải pháp công nghệ trong các công tác cứu trợ để giúp giảm thiểu những bất cập hiện hữu trong các quy trình thiện nguyện thông thường. “Sau một lần đi từ thiện ở Quảng Bình vào năm ngoái, tôi nhận thấy việc trao quà cho người dân diễn ra chưa bài bản, dẫn tới tình trạng ‘kẻ ăn không hết, người lần chẳng ra.’ SOSmap với giao diện bản đồ trực quan, dễ theo dõi sẽ giải quyết được vấn đề nhiễu loạn thông tin và giúp các nhà hảo tâm biết được đóng góp của mình có đến tay người cần hỗ trợ hay không.”

Tình nguyện viên phân phối nhu yếu phẩn đến các địa chỉ cần nhận. Ảnh: Tuổi Trẻ.

Phiên bản đầu tiên của SOSmap được phát triển vào tháng 10/2020. Sau khi dịch COVID-19 bùng phát trở lại, đội ngũ XTEK đã dành ba ngày liên tục để nâng cấp các tính năng cho phù hợp với mục tiêu cứu trợ trong bối cảnh hiện tại. Ứng dụng đang liên tục được sửa chữa và tối ưu hóa dựa trên trải nghiệm người dùng và các vấn đề phát sinh sau gần hai tuần hoạt động.

Khi nhìn vào bản đồ, có thể thấy những các chấm đỏ (người nhận) đang không ngừng tăng và phủ lấp các khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch. Anh Vi cho biết, mỗi yêu cầu cứu trợ như vậy thường tính chung cho nhu cầu nhận của cả một hộ gia đình hay thậm chí một khu xóm. Trong khi đó, số lượng các chấm cam (người cho) trên bản đồ vẫn còn ít và rải rác. Tuy nhiên, anh cũng giải thích rằng mỗi nhà hảo tâm thường quyên góp một số lượng rất lớn, nên vẫn đủ để đáp ứng nhu cầu cấp thiết của các hộ dân. Đơn cử, SOSmap vừa nhận được 12 tấn gạo từ Ninh Thuận chuyển vào để cứu trợ Sài Gòn, cùng rất nhiều những khoản hỗ trợ từ đồng bào khắp cả nước.

Các chấm đỏ thể hiện số người cần nhận. Trong khi đó, các chấm xanh cho biết các trường hợp đã được nhận.

Bài toán lớn nhất mà các nhà điều hành hiện đang đối mặt đó là vấn đề thiếu hụt tình nguyện viên. Anh Vi cho biết, với lượng yêu cầu cho-nhận lớn và ngày càng tăng nhanh, đội ngũ tình nguyện viên hiện tại chỉ có thể giải quyết được 10% tổng khối lượng công việc, do đó rất cần sự tham gia góp sức của cộng đồng. Đội ngũ SOSmap vừa nhận được tin sắp tới sẽ có thêm 4–5 nhóm tình nguyện viên gia nhập để phục vụ các công tác vận chuyển và điều phối.

Các cá nhân và tổ chức có thể đăng ký trở thành tình nguyện viên theo hướng dẫn trong mục ‘thông tin chương trình.’ Sau khi chứng thực danh tính và tình trạng sức khỏe, người dùng sẽ được nhận quyền truy cập vào hệ thống thiết lập riêng cho tình nguyện viên.

Anh Vi cho biết, hoạt động cứu trợ của đội ngũ SOSmap hiện đang được các cơ quan chính quyền theo dõi và hỗ trợ. Các nhà điều hành ứng dụng đang kỳ vọng thể mở rộng mạng lưới để tiếp cận được nhiều hộ dân khó khăn trên cả nước, cũng như tiêm phòng vắc-xin cho các nhóm tình nguyện viên để đảm bảo công tác cứu trợ được diễn ra an toàn.

[Nguồn ảnh: SOSmap.]

Khi mọi nhu cầu giải trí đột ngột chuyển dịch sang các nền tảng online dưới tác động của đại dịch, rất nhiều đơn vị và cá nhân chịu nhiều tổn thất nặng nề khi tất cả các chương trình lớn nhỏ bị hủy bỏ hoặc hoãn vô thời hạn. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội vàng của những lĩnh vực đã có kinh nghiệm phát triển nội dung online. Một trong số đó là game streaming và sự lên ngôi các streamer lái xe giả lập là một ví dụ điển hình. 

Nhiều “tài xế" online tuy vào nghề chưa lâu nhưng mỗi lần lái xe sẽ thu hút từ hàng chục nghìn cho đến hàng triệu lượt xem trên các nền tảng trực tuyến, chủ yếu là Facebook. Lý do nào đã khiến cả streamer và người xem săn đón nồng nhiệt tựa game này? Đây chỉ là một hiện tượng nhất thời, hay một nội dung được đầu tư bài bản? Saigoneer đã gặp gỡ một số bác tài được yêu thích trong thời gian gần đây để giải mã sức hút ấy. 

Sức hút có thật

Một tựa game mô phỏng lái xe với độ phổ biến áp đảo là Euro Truck Simulator 2 (ETS2). Được phát hành bởi SCS Software năm 2012, tựa game này yêu cầu người chơi hóa thân thành tài xế của nhiều loại phương tiện như xe tải, xe khách hay xe hơi thực hiện hành trình ở nhiều quốc gia trên thế giới. Đây không phải là một tựa game có cốt truyện với nhiều thử thách đòi hỏi chiến thuật; người lái chỉ đơn thuần chọn phương tiện di chuyển và các cung đường rong ruổi. 

Khung cảnh nhìn từ cầu Bình Triệu 2, TP. HCM trong Euro Truck Simulator 2. Ảnh: Kênh YouTube của Nguyễn Quí Gamer.

Euro Truck Simulator 2 là phiên bản được nâng cấp từ ETS1, đặc biệt chú trọng bản đồ và phần đồ họa game. Sau khi cài đặt mod bản đồ Việt Nam, những nhà xe, trang thiết bị trong xe, phong cảnh thiên nhiên, các tòa nhà dọc đường và các tuyến đường mô phỏng giao thông thực ở Việt Nam sẽ xuất hiện. Người chơi sẽ tùy chọn để trải nghiệm hành trình lái xe bất kỳ ở 63 tỉnh thành trong nước. Người xem không khỏi thích thú khi thấy đội cảnh sát giao thông trong bộ đồng phục vàng quen thuộc bất thình lình xuất hiện bên đường, hay có những chiếc xe wave lạng lách trước mũi xe, v.v. Trò chơi này cũng tạo ra không ít đoạn đường đánh đố người chơi và các sự cố trên đường đòi hỏi tay lái phải đủ vững vàng và khéo léo mới vượt qua được. 

Ngoài tùy chỉnh bản đồ, người chơi cũng có thể lựa chọn các bản nhạc yêu thích để chơi trong suốt hành trình. Một lựa chọn phổ biến của các "bác tài" Việt là bolero và Vinahouse. 

Khác với các trò đua xe thiên về tốc độ thì game lái xe giả lập này đòi hỏi người chơi khá nhiều kiên nhẫn để vượt qua những cung đường khó nhằn. Đối mặt với những con đường ngoằn ngoèo, nhỏ hẹp mà còn có nhiều xe qua lại, các “bác tài" online vừa phải tập trung giữ vững tay lái, vừa vui vẻ tương tác, trò chuyện với các khán giả của mình trong buổi livestream có thời lượng từ 1 tới 4 tiếng.

Để thu hút người xem và duy trì tương tác suốt thời gian dài này, bên cạnh những giải thích, mô tả về thử thách trong game, các streamer sẽ kể những câu chuyện cá nhân, có người lại thích đưa ra phần đố vui có thưởng để hiểu hơn về sở thích của người xem, cũng có những "tài xế" hài hước, vừa tấu hài vừa lái xe, v.v. Tất cả những điều này đã khiến cho các buổi livestream Euro Truck Simulator 2 trở nên có sức hút riêng chứ không tẻ nhạt như nhiều buổi stream game có thời lượng dài khác. 

Các cung đường ngoằn ngoèo là một trong những thử thách đặt ra cho người lái. Ảnh: Trang Facebook Hoàng Nam Gamer. 

Hoàng Nam, sinh năm 1995, là streamer khá thành công nhờ tựa game này. Mỗi clip lái xe giả lập của Hoàng Nam nhận về hàng nghìn lượt thích và bình luận cùng hàng trăm nghìn lượt xem trên fanpage có hơn 200.000 người theo dõi. Đa phần người theo dõi trên trang của anh là khán giả nam, những người làm nghề tài xế hoặc có sở thích lái xe.

Hoàng Nam chia sẻ thêm về cơ duyên đến với ETS2: “Thời điểm dịch bùng phát, phải giãn cách xã hội, ở nhà không làm gì, lúc đầu mình chỉ chơi Euro Truck Simulator 2 để giải trí. Nhưng sau đó, mình cảm giác muốn làm cái gì đó để lưu lại nên thử livestream luôn. Vài buổi đầu chỉ có vài người xem nhưng không lâu sau, số người xem mình lái xe đã tăng lên cao dần. Lúc đó, công việc này chưa thật sự hot, mình phải tự mày mò vì không được ai chỉ dạy, cũng không có kinh nghiệm. Thời gian đầu rất khó khăn nhưng sóng gió nào rồi cũng qua đi.”

Bên cạnh Hoàng Nam Gamer, streamer Hoàng Sầu là một trong những cái tên nổi bật nhất trong trào lưu lái xe mô phỏng ở Việt Nam và có thể nói là đã đổi đời nhờ trò chơi này. Tham gia các buổi livestream của anh, người xem sẽ có cảm giác như mình như một phụ lái đang ngồi ngay sau lưng bác tài xế, lắng nghe những câu chuyện riêng tư vừa thân mật vừa hài hước. Một điểm đặc trưng khác là bên cạnh Hoàng Sầu luôn có một nhân vật đồ họa đáng yêu đồng hành: một chú mèo hay một chú vịt con. 

Người lái đôi khi còn chọn bạn đồng hành là những thú cưng ảo để thu hút khán giả. Ảnh: Trang Facebook của Hoàng Sầu.

Như "cá gặp nước" do giãn cách xã hội

Tuy các buổi livestream chơi Euro Truck Simulator 2 có nội dung thú vị nhưng không thể phủ nhận rằng do những đợt giãn cách xã hội liên tiếp mà từ một ngọn lửa nhỏ, sức hút của game đã được thổi bùng lên với sức nóng rất lớn. Hoàng Nam cũng khẳng định vì hiện tại, nhiều người đang rảnh rỗi nên mình mới kết nối được với họ nhiều hơn. Ngoài ra, nỗi nhớ nhà của nhiều người mắc kẹt tại thành phố lớn cũng góp phần tạo nên sự phổ biến của tựa game. “Mọi người có cảm giác đang ở trên chuyến xe và du lịch khắp nơi hoặc được trở về quê hương xứ sở của mình, đặc biệt là trong giai đoạn dịch bệnh này,” Hoàng Nam cho biết. 

Nghề "lái xe" online còn thu hút nhiều streamer nữ. Ảnh: Trang Facebook của Minn Ú.

Nhờ có Euro Truck Simulator 2, nhiều streamer đã nhanh chóng nhận được sự quan tâm lớn từ những người yêu thích game. Mỗi streamer đều sở hữu một điểm riêng biệt gây ấn tượng và thu hút sự yêu mến của người xem. Trong đó, có thể kể đến Minn Ú là một cô gái có chất giọng Huế ngọt lịm với phong cách đa dạng: khi xuất hiện trong tạo hình cổ trang, lúc lại trong vai cơ trưởng; hôm trước với ngây thơ, bữa sau đã hóa cô nàng quyến rũ. Hay streamer Hà Bẹp gây thiện cảm bởi vẻ nữ tính, xinh xắn. Hoặc gamer Nguyễn Cường đã đầu tư hẳn một chiếc xe khách cũ làm góc chơi game.

Mỗi lần lái xe mô phỏng, các streamer càng nhận được nhiều “sao” từ khán giả thì thu nhập của họ sẽ càng tăng lên. Được nhiều người theo dõi, bên cạnh những lời khen, sự ủng hộ tích cực, các streamer không tránh khỏi việc nhận những ý kiến tiêu cực, thậm chí là nhiều lời bình phẩm khiếm nhã từ người xem. Trước vấn đề này, Hoàng Nam cho biết có những bình luận mình chỉ cười cho qua, trên hết vẫn là tập trung vào hành trình và chuyện trò cùng những khán giả yêu mến mình.

Dù vậy, không phải ai cũng dám và muốn thử sức với công việc streamer thường được đồn đại là việc nhẹ lương cao này. Theo lời Hoàng Nam, ở Việt Nam chỉ có khoảng hơn 100 streamer mà thôi. Anh chàng cho rằng để trở nên nổi tiếng, thành công với những buổi livestream tương tác cao, một streamer lái xe giả lập cần có sự đầu tư chỉn chu, biết "tấu hài," đi hành trình đa dạng và ngoại hình ưa nhìn cũng là một yếu tố quan trọng không kém. “Ngoài kỹ năng lái xe, mình còn phải có kinh nghiệm, kiến thức về xe và nghề tài xế để chia sẻ với khán giả.”

Liệu mô hình livestream lái xe giả lập liệu có thể duy trì sức nóng sau giai đoạn cách? Chưa ai có thể khẳng định điều này nhưng với Hoàng Nam, nếu có thể khai thác hết những tính năng của Euro Truck Simulator 2 để giới thiệu với khán giả thì việc giữ được một lượng đáng kể khán giả trung thành không phải là điều quá khó. Bản thân cậu bạn cũng chưa có dự định lấn sân sang các game khác; trong tương lai gần, chàng gamer muốn mở rộng các tuyến đường, "lái xe" tới nhiều tỉnh thành trong mod bản đồ Việt Nam hơn. 

Giữa giai đoạn phòng chống dịch COVID-19 căng thẳng nhất, hàng loạt các sáng tạo công nghệ made-in-Vietnam đã được ra mắt, không chỉ hỗ trợ hiệu quả các nhân viên tuyến đầu chống dịch, mà còn giúp đảm bảo công tác phòng dịch trong các hoạt động thiết yếu hàng ngày. 

Tại Việt Nam, công nghệ cũng là một trong những mũi nhọn quan trọng trong cuộc chiến chống "giặc Cô-vy," đặc biệt là vào những ngày gần đây khi làn sóng COVID-19 thứ 4 đang leo thang ở nhiều tỉnh thành. Trước tốc độ lây lan nhanh chóng của biến chủng Delta, việc áp dụng công nghệ hàng loạt được xem là biện pháp cấp thiết để giảm tải áp lực cho đội ngũ cán bộ tuyến đầu và nâng cao hiệu quả của những đợt giãn cách xã hội. 

Tất nhiên, phải nhắc tới các ứng dụng phổ biến được nhà nước và đơn vị chức năng địa phương cho ra mắt trong thời gian vừa qua. Trong đó, có thể kể đến bản đồ COVID-19, hiện đang được triển khai tại nhiều tỉnh thành; NCOVI, ứng dụng cập nhật thông tin chính xác của Bộ Y tế về tình hình dịch bệnh, cho phép khai báo y tế tự nguyện; và Bluezone, ứng dụng cho phép người dùng phát hiện tiếp xúc gần và cảnh báo nguy cơ lây nhiễm.

Song song với đó, cũng với tốc độ thần tốc, các doanh nghiệp từ nhà nước đến tư nhân, các tổ chức và cá nhân từ chuyên đến không chuyên, đã phối hợp và góp sức vào mặt trận công nghệ, giới thiệu những sản phẩm thiết thực, cơ động, có khả năng áp dụng quy mô lớn. Các phát minh này phần lớn tập trung giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm, nâng cao hiệu quả phòng chống dịch trong các hoạt động hằng ngày ở những lĩnh vực thiết yếu: khi tham gia giao thông công cộng, tại các cơ quan hành chính, các cơ sở xét nghiệm đại trà, trong trường học, v.v. 

Sau đây, cùng Saigoneer điểm qua 5 sáng kiến công nghệ thú vị trên các phương diện "điện-đường-trường-trạm," thể hiện rõ tinh thần ứng biến, sáng tạo, thiết thực và cơ động. 

Bốt xét nghiệm lưu động có trang bị điều hòa giúp đội ngũ y bác sĩ chống chọi với nắng nóng mùa hè

Từ những ngày đầu tháng 6/2021, công việc của đội ngũ nhân viên y tế càng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết dưới cái nóng gắt của mùa hè và trong lớp đồ bảo hộ. Sáng kiến bốt xét nghiệm lưu động gắn máy lạnh đã ra đời nhằm giảm thiểu áp lực thời tiết và giúp công tác xét nghiệm của các y bác sĩ được dễ dàng hơn.

Cận cảnh bốt xét nghiệm di động được trang bị điều hòa. Ảnh: Thanh Niên.

Bốt xét nghiệm có kích thước dài 2,4m, ngang 1,2m, cao 2,64m, được lắp đặt hệ thống máy lạnh và đèn khử khuẩn. Không gian bốt đủ cho bốn nhân viên y tế cùng làm việc trong điều kiện mát mẻ và an toàn mà không cần phải mặc đồ bảo hộ. Khung bốt sử dụng vật liệu inox, thân có cấu tạo bốn lớp vật liệu, được thiết kế và lắp ghép để đảm bảo không khí bên ngoài không thể lọt vào. Mọi thao tác giao tiếp đều được thực hiện bằng công nghệ thông minh, song song với các giải pháp khử trùng theo tư vấn chuyên môn của các bác sĩ. Ngoài ra, bốt còn có 6 bánh xe để giúp công tác vận chuyển được thuận tiện hơn.

Vũ khí chống nóng này là sản phẩm của nhóm tác giả Nam Việt Design, PAM Air và Signify. Trao đổi với báo Thanh Niên, kiến trúc sư Khiếu Hữu Nghĩa, hiện đang công tác tại Hà Nội, cho biết anh nảy ra ý tưởng thực hiện dự án khi nhìn thấy hình ảnh các bác sĩ và nhân viên y tế phải gồng mình chống chọi trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt của miền Bắc. Anh và cộng sự đã làm việc không ngơi nghỉ trong suốt bốn ngày để kịp vận chuyển các bốt đầu tiên lên khu xét nghiệm tại tâm dịch Bắc Giang. Sản phẩm đang đợi phản hồi để cải tiến và hoàn thiện trước khi ứng dụng rộng rãi.

Vòng đeo tay định vị hỗ trợ giám sát cách ly từ xa

Mẫu vòng đeo tay G-Track với chức năng định vị và đo thân nhiệt từ xa hứa hẹn sẽ giúp các cơ quan quản lý phần nào khắc phục tình trạng lây nhiễm chéo bên trong các cơ sở cách ly tập trung.

Ảnh: Báo Mới.

Mẫu vòng tay với hai phiên bản sử dụng công nghệ GPS và Bluetooth giúp định vị và phát tín hiệu cảnh báo khi người đeo tháo thiết bị hoặc rời khỏi khu vực cách ly được chỉ định. Chức năng này cho phép các đối tượng F0 không triệu chứng, F1 và F2 với nguy cơ lây nhiễm thấp có thể cách ly tại nhà, giảm thiểu tình trạng lây nhiễm chéo cũng như áp lực và chi phí cho các cơ sở cách ly tập trung. Ngoài ra, thiết bị còn hỗ trợ đo thân nhiệt và chỉ số calo để quan sát tình trạng sức khỏe của người đeo.

Thiết bị này là sản phẩm của công ty công nghệ G-Innovations, được đưa vào áp dụng thử nghiệm vào đầu tháng 6 trên nhóm đối tượng hành khách của các chuyến bay vừa nhập cảnh. Mẫu vòng tay bắt đầu được nghiên cứu phát triển từ hai năm trước với công dụng nguyên thủy là theo dõi bước đi bộ và lượng calo tiêu hao khi hoạt động; đến giai đoạn cuối cùng, sản phẩm được nâng cấp để tích hợp thêm các tính năng chuyên biệt nhằm phục vụ công tác giám sát cách ly.

Camera với công nghệ AI phát hiện người không đeo khẩu trang trên phương tiện giao thông công cộng

Hệ thống camera sử dụng công nghệ AI được đưa vào khai thác từ tháng 6/2021 trên một số phương tiện vận tải như xe buýt và xe khách hiện đang cho thấy nhiều tín hiệu khả quan khi ghi nhận tỷ lệ hành khách, lái xe, phụ xe không đeo khẩu trang hoặc đeo khẩu trang sai cách giảm mạnh từ 23% xuống còn 9%, theo thống kê vào đầu tháng 7/2021.

Mô tả chi tiết tính năng cảnh báo không đeo khẩu trang trên xe. Video: Kênh Youtube BA GPS.

Camera giám sát trên các phương tiện vận tải hành khách được kết nối với hệ thống máy chủ sử dụng kỹ thuật học máy để xử lý hình ảnh và nhận diện người không tuân thủ đúng quy định đeo khẩu trang. Cụ thể, hình ảnh khi truyền về hệ thống mất 1/10 giây để phân tích, và sau 1 giây, các thiết bị điện thoại, máy tính của hãng xe, tài xế và phụ xe đã cài đặt ứng dụng liên kết sẽ nhận được cảnh báo để kịp thời can thiệp và nhắc nhở. Việc áp dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo cũng hứa hẹn sẽ giúp giảm tải một khối lượng lớn công việc cho nhân sự giám sát từ xa.

Tính năng này đã được Công ty Điện từ Bình Anh phát triển và cung cấp miễn phí cho các phương tiện giao thông công cộng có lắp đặt camera hành trình, với mục tiêu nâng cao ý thức cộng đồng và giúp người dân an tâm hơn khi di chuyển trong môi trường không gian yếm khí của xe buýt và xe khách. 

Hệ thống robot y tế vận chuyển phục vụ khu vực cách ly tại bệnh viện

Tại Bệnh viện Bạch Mai cơ sở 2 và Bệnh viện đa khoa Bắc Giang, có những chú robot mang tên Vibot-2 đang cùng nhau “chia ca” làm việc sáng chiều phục vụ cho các bệnh nhân COVID-19 và thay thế cho đội ngũ nhân viên y tế trong một số công tác vận chuyển và tiếp xúc vật lý với người bệnh.

Robot Vibot-2 tự lấy và phục vụ đồ ăn cho bệnh nhân, giúp giảm thiểu lây nhiễm chéo. Ảnh: Quân Đội Nhân Dân.

Robot y tế Vibot-2 là sáng chế đến từ Học viện Kỹ thuật Quân sự, do Bộ Khoa học và Công nghệ giao nhiệm vụ nghiên cứu và phát triển. So với sản phẩm đời đầu là Vibot-1 đã được vận hành thử nghiệm vào tháng 5 năm ngoái, hệ thống Vibot-2 được cải tiến với nhiều tính năng và công nghệ vượt trội hơn, bao gồm khả năng tự xây dựng đường đi và di chuyển trong không gian phức tạp, thực hiện nhiệm vụ một cách linh hoạt và tự chủ mà không cần nhiều sự can thiệp từ bên ngoài, phối hợp nhóm với các robot khác trong cùng phạm vi để tối ưu hóa nhiệm vụ, v.v.

Cơ chế hoạt động của Vibot-2 bao gồm một trung tâm giám sát cùng 5 robot trực thuộc có khả năng di chuyển trong phạm vi 150m. Robot được kết nối với trung tâm qua hệ thống truyền thông không dây nội bộ, cho phép các nhân viên y tế gửi lệnh bằng các thiết bị cầm tay hoặc điều khiển trực tiếp trên màn hình. Theo đó, Vibot-2 sẽ nhận lệnh và thực hiện các công việc như vận chuyển thức ăn, nhu yếu phẩm, thuốc men, rác thải, v.v. ra vào khu vực cách ly. Ngoài ra, người bệnh cũng có thể giao tiếp với bác sĩ và người thân thông qua màn hình lắp đặt trên robot.

Sinh viên, học sinh chung tay phòng, chống COVID-19 bằng sáng chế máy sát khuẩn tự động

Kể từ khi làn sóng COVID-19 đầu tiên bùng phát, sinh viên và học sinh khắp mọi nơi trên cả nước cũng có nhiều đóng góp cho cộng đồng bằng những sản phẩm công nghệ mô nhỏ nhưng rất sáng tạo và thiết thực. Em Trần Minh Chung, học sinh lớp 9 Trường THCS Vạn Ninh, tỉnh Quảng Nam, là một ví dụ tiêu biểu khi đã tự mua linh kiện và lắp ghép thành công chiếc máy rửa tay sát khuẩn tự động để tặng cho xã.

Em Nguyễn Văn Chung (phải) cùng máy rửa tay sát khuẩn tự động do em sáng chế. Ảnh: Người Lao Động

Trước ngày chiếc máy phun dung dịch khử khuẩn tự động này xuất hiện, những người dân đến trụ sở xã Vạn Ninh giao dịch và làm việc đều sử dụng dung dịch sát khuẩn tự mang theo hoặc từ các chai nước rửa tay đặt sẵn tại cơ quan. Ngay khi nhận ra điểm cần cải tiến, cậu học trò đã tự mày mò nghiên cứu nguyên lý cảm ứng và chế tạo ra chiếc máy sát khuẩn tự động, cho phép người dân chỉ cần đặt tay vào là có thể khử trùng, vừa nhanh chóng lại an toàn.

Chung tự tin giới thiệu về cơ chế của chiếc máy, qua đó thể hiện kiến thức kỹ thuật vững vàng ngay từ khi còn ở lứa tuổi học trò: “Mọi người chỉ cần đưa tay vào gần đầu phun, cảm biến sẽ tự động nhận diện, sau đó truyền tín hiệu về cho vi xử lý, vi xử lý sẽ truyền lệnh để máy bơm dung dịch sát khuẩn và bơm ra một lượng dung dịch cố định như đã cài đặt.”

Ngoài Chung, một số dự án sáng tạo khác như máy rửa tay sát khuẩn tự động của sinh viên trường Đại học Bách khoa-Đại học Đà Nẵng hay máy đo thân nhiệt, nhắc đeo khẩu trang bằng giọng nói của sinh viên năm nhất Đại học Bách khoa TP. HCM cũng là đại diện tiêu biểu cho tinh thần chủ động sáng tạo của thanh thiếu niên trong đại dịch. 

Outside In: The Ultimate Friendship Test là sản phẩm của một nhóm phát triển game độc lập tại Hà Nội, xoay quay cuộc chiến chống lại thế lực virus. Trò chơi với độ thử thách cao là một cách thú vị để các đôi bạn thân kiểm tra mức tâm đầu ý hợp trong những ngày xa nhau vì giãn cách.

Outside In xoay quanh cuộc giải cứu bé mèo Mimi khỏi sự tấn công của thế lực virus đang lây lan nhanh chóng. Một trong hai người chơi sẽ nhập vai tiến sĩ Henry, chịu trách nhiệm điều chế vaccine và hướng dẫn đường đi cho đồng đội. Trong khi đó, người chơi vào vai cậu con trai Blaze sẽ được thu nhỏ và thâm nhập vào cơ thể Mimi để chiến đấu với mầm bệnh, đồng thời miêu tả đặc điểm của chúng để cha mình chế tạo vaccine tương ứng.

Outside In là sản phẩm của Together Games Studio, một nhóm phát triển game độc lập gồm bốn thành viên tại Hà Nội. Trò chơi đã ra mắt trên nền tảng Steam vào tháng 3 vừa qua và nhận được sự hưởng ứng của người chơi tại nhiều quốc gia trên thế giới.

Đặc biệt, toàn bộ doanh thu trong nước của game từ ngày 15/5/2021 đến 31/5/2021 đã được đóng góp cho Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nhằm phục vụ cho công tác phòng, chống dịch COVID-19 tại Việt Nam.

Outside In được thiết kế sử dụng kỹ thuật đồ họa toon-shading, một phong cách đổ bóng đơn giản gợi nhớ đến những bộ phim hoạt hình 2D từ những thập niên trước, tạo cảm giác gần gũi và không đòi hỏi cấu hình mạnh. Đến nay, tựa game made-in-Vietnam đã ghi nhận đánh giá tích cực đến 90% từ người chơi trên Steam. Đặc biệt, trò chơi còn nhận về vô số những lời khen ngợi từ các game thủ trong nước lẫn quốc tế về đẳng cấp chia rẽ tình bạn có 1-0-2.

Sở hữu một cốt truyện đơn giản, điểm khó nhằn của game nằm ở yếu tố giao tiếp, khi hai người chơi phải phối hợp chặt chẽ với nhau để truyền đạt dữ kiện và giải mã các thử thách một cách hiệu quả và kịp thời. Người chơi vai nhà bác học Henry sử dụng bản đồ giải phẫu để hướng dẫn Blaze tìm đường đến động virus, còn ngược lại, đồng đội trong vai Blaze phải miêu tả hình dạng của chủng virus đang hoành hành để thông báo cho Henry điều chế vaccine đặc hiệu kịp thời. Trong phần mô tả trên Steam, Outside In được giới thiệu là “một tựa game sinh ra để thử thách tình bạn đến cảnh giới cao nhất. Ranh giới giữa ‘mãi bên nhau bạn nhé’ và ‘chúng ta không thuộc về nhau’ chưa bao giờ mong manh đến thế!”

Sau mỗi trận, người chơi sẽ có cơ hội chấm điểm cho màn thể hiện của đồng đội. Thế nhưng, không cần phải đợi đến hết game thì "nhiệt kế tình bạn" mới nhảy số: xuyên suốt trò chơi là những chướng ngại ngày càng lắt léo, khiến việc cân bằng giữa nhiệm vụ cá nhân và đội nhóm trở nên vô cùng khó khăn. Cứ thế, ngay cả những game thủ bản lĩnh nhất cũng không thể tránh buông vài lời cảm thán với người cộng sự của mình.

Điều này dẫn đến câu hỏi cuối cùng mà đội ngũ phát triển đặt ra cho hội anh em vô tình sa chân vào Outside In: “Liệu tình bạn có chắc bền lâu?”

Độc giả có thể tải Outside In dưới dạng Early Access (Truy cập sớm) với mức giá VND70.000 cho một tài khoản. Trò chơi hiện vẫn đang ở giai đoạn phát triển và sẽ sớm trình diện phiên bản hoàn thiện trong tương lai.

[Nguồn ảnh: Outside In/Steam]

Trong những đợt nắng nóng dai dẳng vừa qua, Việt Nam thường rơi vào trường hợp thiếu hụt điện năng do tình trạng cung không đủ cầu. Nhiều người dân đã chủ động cắt giảm các thiết bị trong nhà để tránh gây quá tải, nhưng thiếu hiệu quả vì không quản lý được lượng điện sử dụng hàng ngày, hàng giờ. Vậy, bản thân chúng ta nên làm gì để tiêu thụ điện năng hợp lý hơn vào mỗi tháng hè?

Sự ra đời của kính hiển vi đã mở ra một lĩnh vực khoa học hoàn toàn mới: vi sinh vật học. Tương tự như vậy, kính thiên văn đã mở ra một chương mới cho ngành thiên văn học. Những chiếc ống nghiệm cũng đã làm thay đổi ngành hóa học hoàn toàn. Lịch sử cho thấy nhân loại phát triển vượt bậc khi sáng chế ra những công cụ giúp họ nhìn rõ bản chất vấn đề.

Thế nhưng đến tận bây giờ, vẫn có một thứ luôn hiện diện xung quanh mà chúng ta không nhìn thấy được: đó chính là điện. Chúng ta không thể thấy chính xác lượng điện tiêu thụ nhiều khi bật TV hay mở máy lạnh. Thông thường, mọi người sẽ đợi đến cuối tháng và ước tính từ số tiền điện trên hoá đơn, nhưng những con số này cũng không thực sự nói lên điều gì về cách dụng điện của mỗi người.

Những vướng mắc này là một trở ngại rất lớn cho Việt Nam khi đối đầu với cuộc khủng hoảng năng lượng. Theo dự đoán của Bộ Công Thương, mạng lưới điện quốc gia sẽ thiếu hụt gần 6,6 tỷ kWh vào năm 2021, và nhiều hơn trong những năm tới.

Hơn bao giờ hết, người Việt cần phải thay đổi thói quen sử dụng năng lượng. Nhưng vấn đề nan giải ở đây là, làm sao để mọi người thay đổi điều mà mình không nhìn thấy?

Đây là mối quan tâm của loTeamVN, một startup trẻ tập trung vào các giải pháp năng lượng bền vững và hiệu quả. Thành lập năm 2017, nhóm đã phát triển thành công ứng dụng giúp người dùng theo dõi mức tiêu thụ điện năng của từng vật dụng theo thời gian thực.

Giải pháp đơn giản là một chiếc hộp đen nhỏ

Chị Lê Gia Thanh Trúc, quản lý điều hành của IoTeamVN cho biết: “Nhóm mình đưa ra giải pháp minh bạch hóa việc sử dụng điện.” Giải pháp của nhóm là một chiếc hộp đen nhỏ có thể gắn vào bảng điện của mỗi gia đình. Chị Trúc chia sẻ: “Trên bảng điện, có các nhánh cho điều hòa, bếp, đèn, v.v. Chúng mình có thể đo được điện trên từng nhánh sau đó vẽ biểu đồ, và mọi người có thể biết được mỗi nhánh như vậy tiêu thụ bao nhiêu điện năng theo ngày, theo tuần hoặc theo giờ cũng như tính toán chi phí tương ứng.”

Biểu đồ sử dụng điện. Ảnh: IoTeamVN.

Thông qua sản phẩm của mình, loTeamVN mang lại cho khách hàng những số liệu cụ thể hoá qua hình ảnh, từ đó giúp họ điều chỉnh mức tiêu thụ điện. Chị Trúc chia sẻ: “Có một chị khách đến dùng thử sản phẩm của bọn mình. Khi được tư vấn, chị ấy sửng sốt nói: 'Chị không ngờ máy lạnh tốn điện đến vậy.' Tiền điện máy lạnh của chị ấy chiếm đến 70% hoá đơn hàng tháng. Chúng mình khuyên chị ấy nên chuyển sang máy lạnh inverter. Chỉ bốn tháng sau, tiền điện tiết kiệm được đã bằng với tiền mua chiếc máy lạnh mới đó. Hóa đơn hàng tháng của chị ấy vì thế cũng giảm 30%."

Theo dõi năng lượng theo thời gian thực không phải là một ý tưởng mới, nhưng trước đây chỉ có những ông trùm công nghệ như Siemens hay Schneider mới cung cấp dịch vụ này, thường là cho các nhà máy và doanh nghiệp lớn có khả năng đầu tư lên đến hàng nghìn đô la. Trong khi đó, cả phần mềm và phần cứng của IoTeamVN đều là những sản phẩm “cây nhà lá vườn,” với mức giá khởi điểm 3-10 triệu đồng. Khách hàng cũng có thể thuê thiết bị với giá 500.000 VND mỗi tháng. Với giá thành tương đối thấp, đối tượng mà IoTeamVN nhắm đến là doanh nghiệp nhỏ và hộ gia đình.

Tiết kiệm điện năng: Yếu tố quyết định

Theo thống kê của Enerdata, trong hơn 20 năm qua, các hộ gia đình tiêu thụ nhiều điện năng (37%) hơn cả lĩnh vực công nghiệp (29%) và dịch vụ (24%). Để đáp ứng nhu cầu sử dụng điện ngày càng gia tăng, chính phủ đã biên soạn dự thảo Quy hoạch điện VIII. Một đề xuất mà dự thảo đưa ra là xây dựng các nhà máy điện khí LNG, một loại khí hoá lỏng có nguồn gốc từ nhiên liệu hoá thạch. Việc sử dụng nhiên liệu này vẫn còn gây nhiều tranh cãi, vì một số nguồn cho rằng điện khí có thể gây nhiều thiệt hại cho môi trường hơn điện than.

Các hộ gia đình là nhóm sử dụng điện nhiều nhất trong 20 năm qua. Ảnh: Alberto Prieto.

Tuy nhiên, so với việc xây dựng nhà máy điện thì tiết kiệm điện vẫn là giải pháp tối ưu. Theo anh Mã Khai Hiền, giám đốc của ENERTEAM, điện của Việt Nam được lấy từ những nguồn chính như than, gió hoặc khí LNG, với hiệu suất chỉ khoảng 35%. Theo anh Hiền, "với mỗi 1kWh điện được tiết kiệm tại các hộ gia đình, nhà máy hoặc doanh nghiệp, chúng ta tiết kiệm được 3kW ở nguồn sản xuất. Đó là lý do tại sao việc tiết kiệm năng lượng lại quan trọng."

“Sử dụng năng lượng hiệu quả không chỉ có lợi cho doanh nghiệp nhờ việc giảm chi phí sản xuất, mà còn thay đổi thói quen và nâng cao ý thức của người sử dụng, cũng như giảm thiểu tác động cho môi trường và lượng khí thải CO2.”

Trung tâm của anh Hiền chuyên về kiểm toán và tư vấn năng lượng, giúp các nhà máy và doanh nghiệp nâng cao hiệu quả hoạt động. Anh cũng biết đến loTeamVn và những nỗ lực của nhóm. Tuy nhiên, anh Hiền tin rằng cần có một đòn bẩy lớn hơn để thúc đẩy mọi người cùng tiết kiệm điện: "IoTeamVN cung cấp giải pháp công nghệ giúp mọi người theo dõi điện năng, chứ nó không tiết kiệm điện giúp mọi người." Theo kinh nghiệm của tôi, có công nghệ mà không thay đổi thói quen thì không mang lại nhiều kết quả. Thay đổi thói quen là yếu tố quyết định để một hệ thống có thể vận hành bền vững. "

Tiết kiệt năng lượng: Bắt đầu từ thói quen

Bên cạnh thiết bị theo dõi năng lương, IoTeamVN còn phát triển một hệ thống điều khiển thông minh. Hệ thống sẽ gửi thông báo và cho phép người dùng điều khiển thiết bị qua smartphone. Thông qua những thao tác này, người dùng có thể xây dựng thói quen sử dụng điện hợp lý.

“Thiết bị này rất hữu dụng,” anh Nguyễn Hoàng Minh, một trong những người đồng sáng lập chia sẻ. “Mình đã phải thay tủ lạnh và máy lạnh cũ, vì tiền điện mà hai món này ngốn trong hai năm gần bằng tiền mua cái mới. Đến lúc theo dõi trực tiếp mức tiêu thụ điện thì mình mới hiểu vì sao lại tốn nhiều chi phí đến vậy, nếu chỉ nhìn hóa đơn của EVN thôi thì quá chung chung.”

“Thiết bị này cũng nhắc mình đừng chạy máy nước nóng 24/7. Nếu mình quên tắt thì thiết bị sẽ gửi thông báo. Cuối cùng là cầu thang nhà mình khá tối và cần phải bật đèn mỗi khi lên xuống. Với chức năng điều khiển thông minh, mình có thể yêu cầu Google bật đèn trước khi đi lên và tắt đèn sau khi không có ai ở dưới. Tuy nhiên mẹ mình đã buộc gỡ bỏ chức năng này vì mẹ không thích mỗi khi đi lên cầu thang thì lại phải hô 'Google ơi bật đèn lên!'"

Để chống chọi với những đợt nắng khủng kiếp hiện nay, chúng ta đang tiêu thụ điện năng ở mức cao kỷ lục. Vì vậy, các cơ quan quản lý đã đề nghị người dân chỉ nên để nhiệt độ điều hòa trong khoảng 26–28°C và sử dụng kèm một chiếc quạt khác, giúp tiết kiệm từ “2-3%” điện năng so với để điều hòa ở nhiệt độ thấp. Thiết nghĩ, liệu có giải pháp nào khác mà chúng ta đã bỏ qua vì không biết mức tiêu thụ hàng ngày? Với những số liệu rõ ràng từ công nghệ mới, có lẽ giờ lúc chúng ta nên tự kiểm điểm và bắt đầu thay đổi thói quen sử dụng năng lượng của mình.

Một nhóm sinh viên và nghiên cứu sinh tại trường đại học RMIT gần đây đã cho ra mắt tựa game Counter Attack Therapy, hay CAT, đặc biệt hướng tới đối tượng người chơi gặp các vấn đề về tâm lý.

CAT mang người chơi đến với thế giới của Alex, một chú mèo đa sầu đa cảm. Trải qua một loạt những sự kiện không may như phạm lỗi trong công việc và gặp tai nạn giao thông, cậu mau chóng rơi vào trạng chán nản và bộc phát các dấu hiệu của chứng rối loạn lo âu-trầm cảm.

Bước vào game, người chơi sẽ nhập vai bạn thân của Alex và lắng nghe những tâm sự của chú mèo buồn rầu. Nhiệm vụ của người chơi là an ủi và giúp Alex đưa ra những quyết định đúng đắn cho bản thân.

Người chơi cũng sẽ cùng Alex tham gia các hoạt động như nghe tư vấn từ chuyên gia, thiền và vẽ tranh, đều là những phương pháp phổ biến đang được ứng dụng trong trị liệu tâm lý hiện nay.

CAT là một sản phẩm tâm huyết của nhóm ba cô gái đến từ đại học RMIT là Michelle Chen, Hiền Lê và Châu Nguyễn. Trong bài viết được nhóm đăng tải trên Facebook, nhóm giới thiệu rằng CAT là một phần của dự án Mental Jam, được khởi xướng bởi trưởng nhóm Michelle cho công trình nghiên cứu tiến sĩ của mình. Trong quá trình thực hiện dự án, nhóm đã phỏng vấn những người trải qua cảm xúc lo âu, căng thẳng và xây dựng các video game dựa trên những trải nghiệm đó để nâng cao nhận thức của cộng đồng về vấn đề sức khỏe tinh thần, vốn chưa được các loại hình giải trí thông thường chú ý nhiều đến.

Trao đổi với Saigoneer, Hiền, người viết kịch bản của CAT, cho biết những câu chuyện trong trong game đều chân thực vì được lấy cảm hứng từ những biến cố trong cuộc sống của chính đội ngũ phát triển: “2 năm về trước, mình đã gặp vấn đề ở chỗ làm và bị ngã xe máy. Khi bắt đầu thiết kế nhân vật Alex, mình cũng đang điều trị chấn thương khác ở tay. Nên có thể nói rằng nhân vật Alex là dựa trên những trải nghiệm có thật.”

Các tình tiết trong game đều được thiết kế có chủ đích, nhằm nổi bật chủ đề sức khỏe tâm lý. Chẳng hạn, CAT có nhịp độ chậm để người chơi đang gặp những vấn đề về tâm lý có thể đọc kịp lời thoại và chơi trong một trạng thái thư giãn chứ không phải dồn dập như các tựa game phổ biến khác. Bên cạnh đó, tông màu game phản ánh diễn biến tâm trạng của nhân vật chính, từ rất u tối lúc Alex gặp sự cố đến vui tươi hơn khi tinh thần của nhân vật được cải thiện. Ngay cả hình tượng chú mèo với cái tên trung tính — Alex cũng được nhóm chọn để người chơi thuộc “bất cứ giới tính, độ tuổi, hay tính dục nào” cũng cảm thấy gần gũi và dễ đồng cảm.

Đến nay, CAT đã nhận được nhiều phản hồi tích cực nhờ thông điệp ý nghĩa. Hiền chia sẻ rằng khi hoàn thành tựa game chính bản thân cô cũng có một cái nhìn khác về những trải nghiệm không hay trong cuộc sống: “Điều đau buồn trong quá khứ không nhất thiết phải là mãi mãi. Chi cần có chiến lược đúng và những người đồng đội tốt thì hoàn toàn có thể biến nó thành cái gì đó tạo cảm hứng hoặc giúp đỡ những người xung quanh.”

Độc giả hiện có thể tải Counter Attack Therapy về trên hệ điều hành Windows hoặc chơi phiên bản trực tuyến của game tại đây.

[Ảnh: Game Counter Attack Therapy]

Chiếc vòng đeo tay định vị GPS made-in-Vietnam này hứa hẹn sẽ giúp các cơ quan quản lý kiểm soát tốt hơn những người được yêu cầu cách ly tại nhà hay cách ly tập trung.

Theo VnExpress, thiết bị có tên gọi G-Track và có chức năng thông báo cho cán bộ quản lý khi người đeo di chuyển khỏi khu vực cách ly, bao gồm cả việc lên xuống các tầng khác, hoặc khi họ cố tình tháo vòng tay hay thân nhiệt tăng cao.

Với việc sử dụng G-Tracks, những đối tượng F2 ít có nguy cơ lây nhiễm có thể tự cách ly tại nhà và giảm bớt áp lực cho các cơ sở cách ly tập trung, tiết kiệm chi phí cũng như giúp giảm bớt nguy cơ lây nhiễm. G-Tracks được dự kiện triển khai cho đối tượng người mới nhập cảnh vào Việt Nam, sớm nhất vào tuần tới và được đề xuất áp dụng cho tất cả trường hợp cách ly trong tương lai.

Mẫu vòng tay này là sản phẩm của công ty công nghệ G-Innovations có trụ sở tại Hà Nội. Công ty đã cho ra mắt hai phiên bản: kết nối không dây Bluetooth và định vị GPS. G-Innovations đã phát triển sản phẩm trong hai năm vừa qua, nhưng chỉ đến ba tuần cuối cùng thì công tác nghiên cứu và phát triển mới thực sự được hoàn thiện. So với phiên bản ban đầu chỉ có tính năng theo dõi bước đi bộ và lượng calo, phiên bản hiện tại đã được nâng cấp với nhiều tính năng chuyên biệt phục vụ cho công tác cách ly. 

Giá bán lẻ dự kiến của thiết bị là 35 USD. G-Innovations cho biết sẽ tài trợ 2000 vòng đeo để hỗ trợ công tác kiểm soát dịch bệnh.

Một số quốc gia châu Á khác như Hàn Quốc và Hồng Kông cũng đã ứng dụng những công nghệ tương tự để giám sát các trường hợp trong diện cách ly. Tại Đài Loan, nhà nước đã liên kết kết với các nhà cung cấp dịch vụ viễn thông để kiểm tra tín hiệu điện thoại của những người cách ly. Cán bộ quản lý sẽ gọi hai lần một ngày đề phòng trường hợp người dân tắt điện thoại và sẽ nhận được thông báo bất cứ khi nào mất tín hiệu điện thoại trên 15 phút.

Trong đợt bùng phát dịch COVID-19 mới nhất bắt đầu từ năm tuần trước, Việt Nam đã ghi nhận 4.549 ca nhiễm tại 37 tỉnh thành. Thành phố Hồ Chí Minh đã công bố kế hoạch xét nghiệm diện rộng cho hàng chục ngàn người dân, ban hành lệnh đóng cửa tất cả các cơ sở kinh doanh dịch vụ không thiết yếu và cấm tụ tập hơn 10 người tại nơi công cộng trong hai tuần tới.

[Ảnh bìa: Báo Mới] 

Đây chính là khoảnh khắc mà các fan Việt của tựa game Civilization mong ngóng bấy lâu. 

Game chiến thuật theo lượt Sid Meier’s Civilization VI công bố vào thứ Ba, ngày 19 tháng 1 rằng Việt Nam sẽ trở thành một nền văn minh mới trong DLC sắp ra mắt vào ngày 28 tháng 1. Đây là lần đầu văn hóa Việt Nam trở thành một lựa chọn cho các game thủ trong lịch sử của tựa game này. Trước đó, trong Civilization V, Hà Nội đã được thêm vào game dưới tư cách là một thành bang (city-state).

Trong Civilization VI, người chơi sẽ được nhập vai thành những vị lãnh đạo và anh hùng hào kiệt lừng lẫy trong lịch sử và tỉ thí với các đối thủ được AI lập trình sẵn. Game thủ có thể lựa chọn các nền văn minh từ thời cổ đại như Sumer và Phoenicia đến các cường quốc thế giới hiện đại như Canada hoặc Đức. Mỗi nền văn minh và các anh hùng đều có đặc tính riêng với lực lượng binh lính và nguồn lực khác biệt, tất cả tạo nên sự đa dạng trong chiến thuật.

Hình ảnh đại diện của đế chế Việt Nam trong game. 

Trong phiên bản sắp ra mắt, Bà Triệu sẽ là vị nữ tướng dẫn dắt và đại diện cho nền văn minh Việt Nam. Hình ảnh Bà Triệu oai hùng cưỡi voi xung trận vốn là một hình ảnh quen thuộc mang tính biểu tượng trong lịch sử văn hóa Việt Nam, đi vào cả những bức tranh dân gian Đông Hồ. Trong hình ảnh đại diện của nước Việt trong game, còn thấy xuất hiện hình ảnh một con rùa, dễ gợi liên tưởng tới rùa thần Kim Quy trong sự tích Hồ Gươm. Thiết kế này được cho là có nhiều điểm tương đồng với với “cụ rùa” từng sống ở Hồ Gươm.

Trong Civilization VI, tạo hình của Bà Triệu là một chiến binh mạnh mẽ, nổi bật với chiếc áo dài màu vàng, mang băng quấn tay bằng da và thắt lưng được thêu dệt hoa văn chim lạc tinh xảo. Binh lực đặc biệt của Bà Triệu chính là Voi Chiến. Một số người chơi nhận xét rằng ý tưởng Bà Triệu mặc áo dài có thể không chính xác lắm về mặt lịch sử bởi những mẫu áo dài đầu tiên ra đời sau thời Bà Triệu. Tuy nhiên tạo hình oai hùng của nữ tướng cũng đã đủ để fan của tựa game nức lòng.

Voi Chiến là binh lực độc đáo của Bà Triệu.

Việc lựa chọn Voi Chiến làm binh lực chủ đạo của nền văn minh Việt Nam trong game cũng nhận được nhiều khen ngợi vì khả năng trợ lực và yếu tố văn hóa lịch sử. Ngoài ra, nền văn hóa Việt Nam có khả năng xây dựng trên các loại địa hình khó khăn như đầm lầy, rừng già và có thể thêm điểm phòng thủ nếu giao chiến trên những loại đình này. Đây cũng là một điểm cho thấy đơn vị phát triển game đã chú trọng nghiên cứu yếu tố lịch sử Việt Nam, bởi lẽ khai thác triệt để yếu tố địa hình để giành lợi thế luôn là chiến thuật chủ chốt tạo ra nhiều chiến thắng vẻ vang trong lịch sử, từ Trận Bạch Đằng oanh liệt đến Địa đạo Củ Chi.

Cùng xem video giới thiệu về Việt Nam mà đơn vị sản xuất  game đã cho ra mắt ngay sau đây. Nếu chú ý lắng nghe, bạn sẽ phát hiện ra rằng nhạc nền của video thì là bản remix hiện đại, đầy sôi nổi của những bản dân ca quen thuộc như ‘Lý kéo chài’ và ‘Trống cơm’.

Đây là phần 2 của bộ bài viết về lịch sử công nghệ gõ chữ tiếng Việt. Độc giả có thể đọc phần 1 tại đây.

Vọng âm từ hải ngoại: Cộng đồng ảo thời đầu và sự xuất hiện của VIQR

Sau năm 1975, có một làn sóng người Việt Nam di cư đến Bắc Mỹ, châu Âu, Hồng Kông, Trung Quốc và Úc. Tại Hoa Kỳ, dân số nhập cư Việt Nam trước đó chỉ tầm vài nghìn người đến năm 1980 đã tăng lên thành 245.025 người. Đến năm 1990, con số này tăng gấp đôi thành 593.213 và đến năm 2000 đã lên đến 1.122.528. Xa rời đất mẹ và chịu sự lề hoá nơi đất khách quê người, những người Việt tha hương luôn khát khao được hàn gắn sợi dây cội nguồn và văn hoá bị đứt gãy. Tiếng Việt là kết nối cụ thể nhất mà như tác giả Anh Trần đã dẫn chứng trong Giáo dục Ngôn ngữ Việt Nam tại Hoa Kỳ rằng ít năm sau 1975 có một sự tăng trưởng đột biến số lượng các trường dạy tiếng Việt ở Hoa Kỳ.

Những nỗ lực duy trì kết nối với quê nhà qua ngôn ngữ diễn ra trong thời điểm nhiều có tiến bộ công nghệ. Ngành công nghiệp máy tính chuyển dần từ máy tính lớn sang máy vi tính cá nhân. IBM đã phát hành mẫu máy tính gia đình đầu tiên vào năm 1977 với cái tên Altair 8800. Đến năm 1981, hãng bắt đầu sản xuất hàng loại máy IBM-PC, tương tự với máy tính bàn hiện đại. Máy tính dần dần trở thành một thiết bị ngày một riêng tư và cá nhân hơn.

Cộng đồng Việt kiều ở Hoa Kỳ được tiếp xúc với những tiến bộ máy tính này khá sớm. Nguyên nhân là do vào những năm 1990, có số lượng lớn dân nhập cư người Việt đặc biệt là phụ nữ giữ vị trí là những kỹ thuật viên sơ cấp ở Thung lũng Silicon, và sau này là kỹ sư trong lĩnh vực Công nghệ Thông tin. Người Việt cũng thuộc nhóm những người tiên phong về ngành này ở Úc. Một ví dụ có thể kể đến đó là chính các bạn sinh viên tại trường Đại học Quốc gia Úc đã hoàn thành dự án mang kết nối internet đến Việt Nam.

Trong cuốn sách Transnationalizing Vietnam: Community, Culture, and Politics in the Diaspora, Kiều Linh Caroline Valverde nói về lập trình viên máy tính Tín Lê, thành viên của một nhóm các nhà khoa học máy tính người Mỹ gốc Việt có chuyên về thiết lập liên kết qua mạng diện rộng. Năm 1986, nhóm này đã kiến tạo một danh sách email lấy tên là Vietnet, nhằm kết nối các cộng đồng người Việt hải ngoại thông qua giao tiếp điện tử. Trong một lần phỏng vấn với Kiều Linh Caroline, Tín Lê chia sẻ: “Thật khó để kết nối với nhau, đặc biệt là ở những khu vực có ít người Việt cư trú. Chúng tôi ai cũng mong muốn được làm quen và trò chuyện cùng nhau.”

Các quản trị viên của Vietnet sau đó đã chuyển danh sách email này đến một nhóm tin Usenet, một diễn đàn thảo luận tên là soc.culture.vietnamese (SCV). Danh sách email của Vietnet và SCV đều có trước internet vì cả hai đều dựa vào các mạng lưới nhỏ – tiền thân của mạng lưới toàn cầu. Kho lưu trữ của Google về các cuộc thảo luận nhóm tin cho thấy SCV ra đời từ rất sớm – tháng Tư năm 1991. Ta có thể tìm thấy mọi thông tin liên quan đến Việt Nam từ thi ca, lời bài hát, công thức nấu ăn, quảng cáo, tìm kiếm người thân, thông báo dự án học tập, cho đến các cuộc thảo luận về các vấn đề lớn hơn trên diễn đàn này.

Máy tính thời kỳ đó chỉ hỗ trợ tiêu chuẩn mã hóa ký tự ASCII (viết tắt của Mã tiêu chuẩn Mỹ trong Trao đổi Thông tin). Bộ mã chỉ thể hiện bảng chữ cái tiếng Anh trên máy tính và không bao gồm dấu phụ. Để liên lạc với nhau trong nhóm tin, các thành viên Vietnet và SCV đã sử dụng một bộ quy tắc cho phép các thành viên viết tiếng Việt bằng cách sử dụng các ký tự có sẵn trong ASCII để biểu thị dấu phụ của tiếng Việt. Bộ này bao gồm (. + ^? và '). Các quy tắc thường được gọi chung là quy ước Vietnet, quy ước SCV hoặc quy ước VIQR (là viết tắt của Vietnamese Quoted-Readable). Các quy ước VIQR đã trở thành tiêu chuẩn mà nhiều công dân trực tuyến Việt Nam trong thời hoàng kim của các nhóm tin và diễn đàn tin dùng, và vẫn còn được nhiều người sử dụng cho đến tận ngày nay.

Một bài đăng trên Usenet liệt kê một số tên tiếng Việt nhưng nghe như những từ mang ý tứ xúc phạm trong tiếng Anh để các bậc phụ huynh lưu tâm khi đặt tên cho con tránh bị người Mỹ chế giễu. Ảnh chụp màn hình qua Google Group.

Dòng chảy ồ ạt của các giải pháp công nghệ

Các quy ước VIQR dù tiện lợi nhưng suy cho cùng cũng chỉ là một giải pháp tạm thời vì những người chưa thạo vẫn không đọc được nội dung tiếng Việt này. Nhu cầu thiết lập một mã chuẩn cho các ký tự tiếng Việt sử dụng trên các trang web và các phông chữ vẫn luôn hiện hữu. Vì thế, vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, đã có rất nhiều phần mềm, bộ mã hóa ký tự và phông chữ tiếng Việt xâm nhập vào thế giới mạng. Có một vài giải pháp khá hữu hiệu, thế nhưng phần lớn lại đề ra một nan đề mới. Như Kim An Lieberman giải thích trong Asian America.Net: Ethnicity, Nationalism, and Cyberspace, "Vấn đề không phải là làm thế nào để đưa tiếng Việt lên internet, mà là sử dụng phiên bản tiếng Việt nào."

Thời gian này xuất hiện một tiêu chuẩn mã hóa, đồng thời cũng là một phương cách nhập liệu phổ biến: tiêu chuẩn VNI. VNI được phát triển bởi ông Hồ Thanh Việt, một kỹ sư phần mềm người Việt sinh sống tại Westminster. Năm 1987, ông Việt đề xuất sử dụng các phím số để biểu thị dấu phụ. Phương thức nhập liệu này được ông Việt và Công ty Phần mềm VNI phổ cập và biến thành một sản phẩm dưới dạng một chương trình xử lý phông chữ và văn bản, thiết kế cho hệ điều hành MS-DOS. Từ đây, VNI trở thành tiêu chuẩn cho in ấn ma trận điểm, giúp cải thiện hình thức trình bày của các tờ báo tiếng Việt ở Mỹ. VNI thậm chí còn được Microsoft áp dụng vào hệ điều hành Windows 95 vào những năm 1990. Tuy nhiên, VNI Software sau đó đã kiện Microsoft về việc sử dụng trái phép, buộc gã khổng lồ công nghệ này phải loại xoá bộ gõ này khỏi hệ điều hành của họ. Ngày nay, tiêu chuẩn VNI được dạy trong sách giáo khoa của bộ môn tin học, và vẫn được nhiều người sử dụng ở Việt Nam.

Cũng trong khoảng thời gian này Hiệp hội Unicode ra đời. Hiệp hội được thành lập vào năm 1987 tại Thung lũng Silicon với các thành viên làm việc cho nhiều công ty công nghệ như Apple, Xerox, Sun microsystems, IBM và Microsoft. Hiệp hội Unicode mong muốn đề ra một tiêu chuẩn chung để mã hóa và hiển thị mọi ngôn ngữ bao gồm cả tiếng Việt. Hiệp hội đã mở rộng tiêu chuẩn 8 bit thông dụng trong việc mã hóa ký tự bấy giờ thành bộ ký tự 16 bit để tăng số lượng ký tự có thể mang chứa.

Đối với tiếng Việt, kế hoạch ban đầu của hiệp hội này là để gán mã cho từng dấu phụ, thay vì gán mã cho một tổ hợp sẵn. Lý do là vì Unicode muốn tiết kiệm dung lượng và tránh phải mã hóa những ký tự có thể được tạo ra bằng cách kết các ký tự đã được gán mã. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện Unicode lại gặp phải một số vấn đề. Theo một ghi chú của Tập đoàn phi lợi nhuận Viet-Std thành lập với mục đích chuẩn hóa tiếng Việt trên máy tính, "Việc sử dụng nhiều dấu phụ trong các văn bản tiếng Việt dẫn đến nhu cầu tạo ra một bàn phím nhập liệu không cần thêm phím tắt đặc biệt nào để ‘soạn’ các chữ cái có dấu." Tiến sĩ Ngô Đình Học, một trong những thành viên của Viet-Std, cho rằng góc nhìn này khá là không công bằng bởi lẽ người Pháp và người Đức lại được hưởng đặc quyền có mọi ký tự được mã hóa sẵn trong bộ Unicode.

Tập đoàn Viet-Std đã gửi đơn khiếu nại đến Unicode để xem xét lại việc này nhưng bị từ chối với lý do ngôn ngữ tiếng Việt không có một hệ thống mã hóa ký tự thống nhất, do đó, không cần phải đảm bảo khả năng tương thích như các ngôn ngữ gốc La-tinh khác. Không chấp nhận lập luận của Unicode, Tập đoàn Viet-Std đã phát triển tiêu chuẩn mã hóa ký tự VISCII (Mã Tiêu chuẩn của Việt Nam để Trao đổi Thông tin) vào năm 1992. VISCII dựa trên nền tảng của bộ ký tự ASCII đã được chỉnh đổi, trong đó các ký tự “dễ xử" nhất trong bộ ASCII gốc được thay thế bằng các dấu phụ tiếng Việt.

Mãi đến năm 1993 Unicode mới đồng ý mã hóa mọi ký tự thuộc tiếng Việt. Từ đó trở đi, nhiều quy ước đánh máy hơn đã xâm nhập vào thế giới mạng. Vào năm 1993, tổ chức phi lợi nhuận Vietnam Professionals Society (VPS) phát hành phần mềm phương thức nhập liệu VPSKey của riêng mình, thiết kế cho hệ điều hành Windows 3.1. Cũng trong năm đó, Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Việt Nam (nay là Bộ Khoa học và Công nghệ) đã ban hành TCVN 5712 – một tiêu chuẩn mã hoá ký tự 8-bit toàn quốc cho tiếng Việt. Mã hóa ký tự TCVN 5712 được gọi là VSCII (Mã Trao đổi Thông tin Tiêu chuẩn của Việt Nam) và bao gồm ba phiên bản: VN1, VN2 và VN3. Bộ đầu tiên là bộ ASCII đã được điều chỉnh, hai bộ còn lại sử dụng ASCII mở rộng. TCVN 5712 khi đó được sử dụng rộng rãi ở miền bắc nước ta.

Biểu đồ mã TCVN 5712: VN1 (trái); VN2 (phải); VN3 (dưới). Hình ảnh từ Văn Bản Pháp Luật.

Các trang web cuối cùng cũng có thể hiển thị đúng tiếng Việt và người dùng có thể viết tiếng Việt trên web nếu đầu ra và đầu vào tương thích với nhau. Tuy nhiên, việc gõ và đọc tiếng Việt trên máy tính vẫn là một vấn đề đau đầu do có quá nhiều giải pháp – với mỗi giải pháp cho phép từng trang web sử dụng bảng mã và phông chữ không tương thích với nhau. Do đó, những người dùng không được trang bị các công cụ phù hợp vẫn không thể đọc và viết tiếng Việt một cách dễ dàng.

Đi tìm một tiêu chuẩn thống nhất: Câu chuyện về Vietkey, WinVNKey và Unikey

Nhiều phần mềm và bộ xử lý văn bản vẫn tiếp tục sử dụng mã hóa ký tự tiếng Việt 7 bit và 8 bit trước khi Microsoft Windows đưa mã hóa Unicode cho tiếng Việt vào phiên bản 2000. WinVNkey là chương trình máy tính đầu tiên cho phép người dùng gõ tiếng Việt trên Windows 3.0 – phiên bản đầu tiên của hệ điều hành Windows sau MS-DOS. TriChlor – một nhóm phi lợi nhuận ủng hộ việc lấy VISCII làm tiêu chuẩn sử dụng thống nhất, đã thiết kế và cung cấp WinVNKey miễn phí cho người dùng. Vào năm 2000, khi nhận ra tiềm năng phát triển của Unicode, WinVNkey bắt đầu hỗ trợ tiêu chuẩn mã hoá này. Về sau Ngô Đình Học, khi ấy đang làm việc với Unicode và thiết kế trình điều khiển bàn phím tiếng Việt cho Macintosh, đã tiếp quản dự án này. Chương trình này trở thành một phần mềm cho phép nhập liệu đa ngữ là kênh dẫn cho hơn 30 ngôn ngữ quốc tế cũng từng gặp phải khúc mắc khi đưa vào máy tính. Chương trình cũng hỗ trợ ký tự chữ Nôm và ngôn ngữ dân tộc thiểu số Việt Nam.

Ngang tài ngang sức với WinVNKey phải kể đến hệ thống Vietkey khá phổ biến. Vietkey được phát triển vào năm 1991 và phát hành vào năm 1997 bởi Vietkey Group, một công ty có trụ sở tại Việt Nam thành lập bởi Đặng Minh Tuấn – một kỹ sư trẻ của Bộ Quốc phòng thời đó. Ban đầu, Vietkey là một phần mềm miễn phí rồi sau đó được thương mại hoá cùng với các sản phẩm khác của công ty. Vietkey hỗ trợ tiếng Việt, tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức và tiếng Nga và thậm chí còn có cả một phiên bản tương thích với hệ điều hành Linux. Cũng giống với đội ngũ đằng sau WinVNKey, Đặng Minh Tuấn ủng hộ việc tạo dựng một tiêu chuẩn mã hóa ký tự phổ cập để gõ tiếng Việt. Vào năm 1997, Đặng Minh Tuấn và Vietkey đề xuất hỗ trợ Unicode, đến năm 2000, họ đã điều chỉnh phần mềm này sao cho chỉn chu hơn. Tuy nhiên, Vietkey vẫn có một yếu điểm đối với nhiều người: phần mềm này có thu phí.

Phạm Kim Long, lúc bấy giờ vẫn còn là một sinh viên cao học tại Prague, nhận thấy nhu cầu cho một phần mềm khác có thể truy cập rộng rãi và có thể hỗ trợ Unicode ngoài Vietkey. Ông Long đã có ý tưởng phát triển phần mềm phương thức nhập liệu của riêng mình, và đã cho phát hành Unikey vào năm 2000. Bản rút gọn miễn phí của phần mềm này hiện có mặt trên khắp các máy tính ở Việt Nam. Ấp ủ ý tưởng này từ năm 1991 khi ông và các bạn cùng lớp tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội thách đố nhau viết một chương trình đánh máy tiếng Việt nhẹ nhất bằng ngôn ngữ Assembly. Ông Long đã chiến thắng với một chương trình chỉ nặng 2 kilobyte được gọi là LittleVNKey. Tuy nhiên, LittleVNKey không hỗ trợ Unicode. Năm 2000, ông bắt tay thiết kế một chương trình nhập tiếng Việt với hỗ trợ Unicode, sau khi xem các thảo luận trực tuyến về việc Windows 2000 có thể hỗ trợ nhiều ngôn ngữ trong đó có tiếng Việt. Ông đã dành hai ngày để lập trình và phát hành trực tuyến phiên bản đầu tiên của Unikey. Sau đó, ông đã dành bốn tháng tiếp theo để nhận phản hồi và tinh chỉnh phần mềm của mình. Năm 2006, thông qua một người bạn Việt Kiều, Phạm Kim Long đã đồng ý để Apple quyền tích hợp phần mềm trong hệ điều hành của mình. Unikey vẫn là một phần mềm miễn phí và còn đang hiện hành.

Mặc dù ông Long và ông Tuấn là hai người được biết đến nhiều nhất trong hành trình cho tiếng Việt tương thích với máy tính hiện đại, sự phát triển của công nghệ đánh máy đa dạng hơn nhiều và phản ánh nhu cầu văn hóa xã hội và lịch sử của một nhóm dân số khao khát kết nối với thế giới và với chính cộng đồng của họ.

Những trải nghiệm đầu tiên của tôi với máy tính bắt đầu trong lớp tin học hàng tuần khi còn ở cấp tiểu học.

Mỗi khi có lớp, chúng tôi thường phải di chuyển từ phòng học thông thường sang phòng máy có máy lạnh. Với đám học trò chúng tôi thì tin học là lớp được đón chờ nhất trong tuần bởi chỉ lúc đó chúng tôi mới được mày mò sử dụng máy tính – một xa xỉ phẩm mà không phải ở nhà ai cũng có, trong bầu khí mát rượi duy trì bởi máy lạnh.

Ở lớp tin học vỡ lòng, chúng tôi bắt đầu làm quen với việc sử dụng con chuột và kỹ năng đánh máy. Điều khiển chuột thì không có gì khó, nhưng đánh máy lại phức tạp hơn nhiều. Năm học đầu, chúng tôi tập cách gõ bằng mười ngón tay và thường chơi các trò đánh máy để nhanh “lên tay”. Khi chúng tôi chuẩn bị lên cấp hai cũng chính là lúc nhà trường bắt đầu hướng dẫn học sinh gõ chữ tiếng Việt.

Dù có nguồn gốc từ bảng chữ cái La-tinh, bảng chữ cái tiếng Việt có thêm bảy ký tự nhờ có các dấu phụ (Â, Ă, Đ, Ê, Ô, Ơ, Ư) và năm dấu âm bao gồm dấu sắc (á, ó, í), huyền (à, ò, ù), hỏi (ả, ỏ, ỉ), ngã (ã, ẽ, ĩ), và nặng (ụ, ọ, ị) xâu chuỗi lại với nhau. Ngay từ khi bắt đầu sử dụng, tôi và những người bạn cấp hai của mình đều thấy ngay rằng sự đơn giản của bàn phím QWERTY không tài nào thể hiện được bản quán cũng như sự phức tạp của tiếng mình.

Chữ Quốc Ngữ

Hệ thống chữ viết của Việt Nam trải qua khá nhiều lần thay da đổi thịt: từ hệ thống chữ viết tượng hình – tiêu biểu là chữ Hán và chữ Nôm; đến hệ thống chữ viết dựa trên bảng chữ cái La-tinh và có thêm dấu phụ. Đây chính là hệ chữ Quốc ngữ mà đến nay người Kinh ở Việt Nam vẫn sử dụng. Chữ Quốc ngữ – theo chân các tu sĩ Bồ Đào Nha vào Việt Nam như một công cụ phục vụ cho sứ mệnh truyền bá tôn giáo hồi thế kỷ XVII, chính là phiên bản đã La-tinh hoá của những nói năng Việt ngữ.

Mặc dù mục đích sử dụng chữ Quốc ngữ ban đầu là vậy, trong thời Pháp thuộc, nhiều học giả nước Nam nhìn thấy khả thể của chữ Quốc ngữ trong việc giải phóng đất nước khỏi hệ tư tưởng phong kiến, ​để đưa nước nhà đến với chủ nghĩa hiện đại. Tầm nhìn này vấp phải sự phản đối đến từ các Nho sĩ và những người theo chủ nghĩa dân tộc bảo thủ bởi họ không ủng hộ văn hoá Pháp và những ảnh hưởng ngoại lai. Dù vậy, đầu thế kỷ thứ XIX chứng kiến cuộc nổi dậy của tầng lớp trí thức với các phong trào chống thực dân như phong trào Duy Tân, phong trào Đông Du và Đông Kinh Nghĩa Thục với mục tiêu thúc giục việc học và sử dụng chữ Quốc ngữ như một ngôn ngữ chính thống của Việt Nam.

Ngày 6 tháng tư năm 1878, Nghị Định 81 đã chính thức công nhận chữ Quốc ngữ ở Việt Nam.

Chữ Quốc ngữ có một số phận khá lạ khi nhận được sự công nhận của cả người Pháp lẫn một bộ phận người Việt ở phe phản đối chế độ thực dân. Với người Pháp, bởi chữ Quốc ngữ có nguồn gốc La-tinh nên nghiễm nhiên nó được dung nạp, góp phần thực hiện tham vọng đồng hoá của thực dân, và là một lựa chọn tiện lợi giữa chữ Hán và tiếng Pháp. Với các phong trào và các học giả chống thực dân, bởi chữ Quốc ngữ thể hiện được âm điệu trúc trắc của tiếng Việt, thế nên nó vừa là hiện thân của một bản quán dân tộc và con đường tiến tới chủ nghĩa Hiện đại. Nằm ở ngã ba đường giữa gọng kìm của hai đế quốc – Trung Quốc và Pháp, chữ Quốc ngữ chính là chọn lựa khả dĩ cho một đất nước đang loay hoay tìm lại căn tính cho mình.

Địa phương hóa các công nghệ đến từ đế quốc: Sự ra đời của Telex

Một hệ lụy của việc người Pháp bóc lột kinh tế, giành quyền kiểm soát có hệ thống và độc quyền các dịch vụ, hàng hóa công ở Việt Nam thể hiện qua sự xuất hiện của một loạt các công nghệ mới. Máy đánh chữ là một ví dụ điển hình cho sự du nhập của công nghệ thường nhật vào nước ta. Dù không rõ chiếc máy đánh chữ xuất hiện lần đầu vào năm nào, nhưng nếu dựa vào tham chiếu qua một vài mẩu tin quảng cáo trên báo thì máy đánh chữ có mặt ở Việt Nam từ năm 1929.

Những máy đánh chữ đầu tiên ở Việt Nam tuân theo hệ thống lấy trọng tâm là tiếng Pháp là bàn phím AZERTY mặc dù bàn phím QWERTY là cách dàn trải chữ cái phổ biến nhất ở phương Tây lúc bấy giờ.

Cách bố trí bàn phím AZERTY (trên) và Hermes Baby (dưới). Ảnh chụp màn hình bản số hoá của cuốn Larousse mensuel Illustré (trên). Ảnh của Retro Tech Geneva (dưới).

Trong cuốn Cycles of Empowerment? The Bicycle and Everyday Technology in Colonial India and Vietnam và cuốn Everyday Technology in South and Southeast Asia: An Introduction, David Arnold và Erich DeWald lập luận rằng ta nên xem xét những phát kiến về công nghệ của thực dân đã thay đổi nhận thức của người bản địa thay vì chỉ cắt nghĩa hành động này như một sự truyền bá một chiều từ phương Tây. Cán cân khi nghiêng về quan điểm rằng công nghệ chính là một khái niệm trọng châu Âu đã tri nhận quyền được thương lượng của người dân bản địa trước sự kiểm soát của chế độ thực dân. Và hệ thống đã qua điều chỉnh AĐERTY thể hiện rõ diễn ngôn này.

Từ lúc nào và làm thế nào mà những cách bố trí bàn phím nhất định xuất hiện là một câu hỏi không lời giải đáp. Theo David Arnold và Erich DeWald, bàn phím Quốc ngữ đã có từ cuối những năm 1920 đến đầu những năm 1930. Năm 1960, Daniel Loren Carmichael từ Nhóm Tư vấn về Việt Nam của Đại học Bang Michigan trình bày một đề án có chỉ ra rằng bàn phím này xuất hiện vào năm 1947. Nhà báo và dịch giả Nguyễn Văn Vĩnh trong một bài báo lại dẫn chứng việc các hãng máy đánh chữ như Underwood và Royal đã bắt đầu thay đổi cách bố trí bàn phím truyền thống cho phù hợp hơn với chữ Quốc ngữ từ năm 1922. Máy đánh chữ tiếng Việt tồn tại xuyên suốt chiến tranh chống Mỹ – khi nó được sử dụng trong mặt trận giải phóng dân tộc miền Nam, và cho đến cuối những năm 1980 – khi nghề đánh máy vẫn còn là một sinh kế khả thi trong các tòa soạn và văn phòng.

Máy đánh chữ Olympia Splendid 33 với bố cục AĐERTY đi vào sử dụng trong những năm 1960 và hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Hồ Chí Minh. Ảnh của WikiCommons.

Máy đánh chữ không hẳn là ví dụ độc nhất về việc công nghệ phương Tây được dùng sao cho tương thích với bối cảnh nước ta. Nhiều công nghệ in như công nghệ lino và letterpress đã được điều chỉnh để có thể in chữ Quốc ngữ. Xưởng đúc chữ Deberney & Peignot của Pháp đã tạo ra 127 kiểu chữ cho chữ Quốc ngữ. Vào năm 1930, công ty này đã lưu lại và in ra một số kiểu trong quyển số ba thuộc vựng tập các kiểu chữ Caractères Étrangers (tạm dịch: Các ký tự Nước ngoài).

Ảnh chụp màn hình từ Caractères ètrangers.

Việc tương thích công nghệ đánh máy đóng vai trò quan trọng trong khía cạnh hậu cần. Đầu những năm 1860, người Pháp đã xây dựng mạng lưới điện báo khắp Việt Nam và Đông Dương thiết lập nên một kết nối liên lạc liền mạch giữa các cơ quan thuộc địa. Bưu điện đầu tiên được người Pháp xây dựng vào năm 1862 tại Sài Gòn. Trong cuốn hồi ký L'Indochine Francaise, cựu toàn quyền Đông Dương Paul Doumer tuyên bố rằng mạng lưới điện báo của Pháp đã bao phủ 18.000 km vùng Đông Dương tính đến cuối năm 1901. Người Việt ở Đông Dương lúc bấy giờ gọi các khu điện báo của Pháp là “nhà dây thép” ám chỉ phương pháp truyền tin bằng cách sử dụng dây với ống dẫn bằng thép. Hồi này, người ta thường dùng từ “đánh dây thép” để chỉ hành động gửi đi một bức điện tín.

Ban đầu, những người sử dụng điện báo chỉ có các sĩ quan và giới thượng lưu Pháp. Tuy nhiên, khi số lượng nhân viên người Việt tại các bưu điện Pháp tăng lên và dịch vụ điện báo ngày càng rẻ hơn, thì nhu cầu giao tiếp bằng chữ Quốc ngữ thông qua mã Morse – một ngôn ngữ điện báo phổ biến lúc bấy giờ, bắt đầu xuất hiện. Người Việt Nam khi đó sử dụng một hệ thống có tên là Telex – là một bộ quy tắc có khả năng thể hiện dấu phụ của tiếng Việt mà mã Morse không hỗ trợ. Ông Nguyễn Văn Vĩnh chính là người khai sinh ra hệ thống Telex.

Ông Vĩnh là một trong những người ủng hộ chữ Quốc ngữ nhiệt tình nhất. Ông theo chủ nghĩa dân tộc và phản Nho giáo tân tiến với niềm tin tương lai Việt Nam phụ thuộc vào hệ chữ này. Một số chuyện kể rằng sau khi thấy một người Việt nhận điện báo từ Nam Định với nội dung chỉ vỏn vẹn có “vo de" bởi lẽ từ này có thể đọc là “vỡ đê,” hay “vợ đẻ,” ông Vĩnh đã đưa ra một bộ quy tắc bỏ dấu khi sử dụng bàn phím tiếng Pháp.

Năm 1929, ông đề xuất ý tưởng này của mình trong một bài viết của Trung Bắc Tân Văn, tờ báo nơi ông làm biên tập viên. Ý chính trong lập luận của ông tập trung vào giá trị của việc nhường chỗ của các dấu phụ cho những ký tự không tồn tại trong tiếng Việt, hoặc thường sẽ chẳng bao giờ được nối ghép vào nhau. Ông Vinh còn thể hiện tâm huyết của mình khi đề xuất rằng trong viết chữ truyền thống, các ký tự chữ cái này nên thay thế hoàn toàn dấu phụ và âm điệu để tạo ra một ngôn ngữ phù hợp hơn với các tiêu chuẩn viễn thông phương Tây. Tuy nhiên, ý tưởng của ông bị chối từ vì nhiều người muốn lưu giữ các dấu âm của Việt Nam.

Một bài viết trên Khoa Học Tạp Chí về việc thay đổi chữ quốc ngữ. Ảnh chụp màn hình qua Thư viện Quốc gia Việt Nam.

Nguyễn Văn Vĩnh không phải là người đầu tiên nghĩ đến việc thay thế các âm điệu tiếng Việt bằng các chữ cái. Theo một bài báo trên Khoa Học Tạp Chí vào năm 1933 thì vào năm 1919, một học giả tên Phó Đức Thành đã viết một bài báo trên Trung Bắc Tân Văn đề xuất rằng có thể dùng các ký tự B, D, K, L, Q để thể hiện các dấu âm. Một phản hồi đăng cùng trang lại cho rằng việc sử dụng năm chữ cái B, D, K, L, Q chỉ hợp lý trong một số trường hợp nhất định chứ không thể áp dụng như một quy tắc chung dùng cho mọi lúc. Phản hồi cũng nêu ra rằng tổng biên tập của tờ báo này chính là ông F. H. Schneider trước đó từng đề xuất một hệ thống tương tự.

Về sau những nỗ lực phát minh ra một hệ quy tắc giao tiếp tiếng Việt qua mã Morse như trên được điều chỉnh cho tương thích với bàn phím tiếng Anh và tiếng Pháp. Như vậy, chính ngành bưu chính đã định hình quy tắc Telex mà nhiều người trong chúng ta ngày nay vẫn sử dụng để gõ tiếng Việt trên máy tính. Hệ thống Telex hiện tại được diễn giải như dưới đây:

Ảnh chụp màn hình thông qua bài viết Telex của Wikipedia.

Điện toán hoá Chiến tranh

Sự phát triển ban đầu của khoa học điện toán và công nghệ thông tin ở Việt Nam xảy ra khi đất nước vừa bị chia cắt bởi Hội nghị Genève vào năm 1954. Trong khi miền Bắc đang xây dựng một chế độ xã hội chủ nghĩa với sự giúp đỡ từ các nước Liên Xô, miền nam được Pháp và Hoa Kỳ hậu thuẫn. Sự phân vùng này rẽ ra hai quỹ đạo khác nhau cho số phận của những chiếc máy tính đầu tiên ở Việt Nam trong những năm 1960 và 1970: một chịu ảnh hưởng bởi truyền thống điện toán trong khối Xô Viết, và một chịu ảnh hưởng từ Mỹ.

Dòng máy tính đầu tiên xuất hiện ở miền bắc Việt Nam vào năm 1968 là Minsk-22, được sản xuất bởi vào năm 1965 bởi Byelorussian SSR – một đơn vị thuộc liên bang Xô Viết mà hiện nay là vùng thuộc Belarus, Litva, Ba Lan và Nga. Minsk-22 là một mô hình của gia đình máy tính vĩ mô Minsk nổi tiếng dùng trong việc lập kế hoạch và tính toán kinh tế. Giống với hầu hết các máy tính đời đầu ở thời điểm đó, dòng máy Minsk chủ yếu được sử dụng cho mục đích nghiên cứu và tính toán. Các kỹ sư hệ thống người Việt trong thời gian này đã phải học cách vận hành dòng Minsk-22 và về sau là các đời như Minsk-32 hoặc ODRA 1304 do Ba Lan sản xuất và dùng tiếng Nga.

Một phân đoạn trong phim Con Chim Biết Chọn Hạt (năm 1979) chiếu cảnh một nhà khoa học đang vận hành một máy chủ do khối Liên Xô sản xuất.

Ở miền nam Việt Nam, đối với quân đội Hoa Kỳ vai trò của máy tính và kỹ năng tin học đóng một vai trò trọng yếu bởi đây chính là những công cụ để điện toán hóa chiến tranh, giúp thu thập, xử lý dữ liệu liên quan đến quân đội miền Bắc Việt Nam. Trong bài báo Máy tính, dữ liệu điện tử và chiến tranh Việt Nam, nhà sử học Donald Fisher Harrison lập luận rằng chiến tranh Việt Nam là cuộc chiến đầu tiên trong lịch sử sử dụng hoàn toàn dữ liệu điện tử. Quân đội Hoa Kỳ đã cho xây dựng nhiều trung tâm và trạm máy tính trên khắp Việt Nam để phục vụ cho việc xử lý dữ liệu liên quan đến chiến trận. Trong cuốn After Pinkville, Noam Chomsky mô tả mục đích của quân Mỹ trong chiến tranh Việt Nam là để "biến đất Việt Nam thành một cỗ máy giết người tự động.”

Dự án điện toán hóa của quân đội Mỹ được hỗ trợ bởi International Business Machines Corporation (IBM), một nhà sản xuất máy tính tiên tiến hàng đầu Hoa Kỳ lúc bấy giờ. Một số máy chủ và máy nhỏ tân thời của thương hiệu này du nhập vào miền Nam Việt Nam phải kể đến dòng IBM 1400 và nhiều mô hình khác nhau thuộc loạt IBM System/360.

Một bài báo đăng trên tờ The Misc vào năm 1970 về sự dây dướng của IMB trong chiến tranh Việt Nam (trái) và một bức ảnh ghi lại việc bà Nguyễn Thị Nhìn lấy thông tin từ ngân hàng bộ nhớ của máy tính (phải). Hình ảnh của Vassar Archive (trái). Ảnh của Douglas Pike từ Vietnam Center and Archive (phải).

Một bài báo của New York Times ngày 1 tháng Mười năm 1969 đã miêu tả Trung tâm Tình báo Kết hợp ở Sài Gòn (nơi đặt hầu hết các máy chủ của IBM) là một cơ quan khá phức tạp: “Từ sáng đến đêm trong bầu khí quyển vô khuẩn có một bầy máy tính vo vo âm ỉ ngấu nghiến, tiêu hoá, rồi nhổ toẹt ra một khối thông tin khổng lồ về kẻ thù."

Lượng dữ liệu mà quân đội Mỹ thu thập về đối thủ làm người ta kinh hãi, như tờ Times có nêu: "Quang cảnh nước Việt Nam và các khu vực biên giới ngập ngụa trong những cảm biến điện tử luôn chực chờ truyền tin về ngân hàng máy tính. Radar, máy ảnh, máy dò hồng ngoại và một loạt các thiết bị ngày càng lạ lẫm khác cũng đóng góp nhiều cho việc tập hợp các dữ liệu. Cách đây không lâu, các máy bay trinh sát đã bắt đầu mang theo máy quay truyền hình."

Thời kỳ nhiễu nhương này hình thành nên một trong những cố gắng đầu tiên làm cho tiếng Việt tương thích hơn với các máy tính đời đầu. Trong cuốn sách White Shirts and Ties và cuốn White Shirts and Ties, Dan Feltham, một chuyên gia của IBM từng làm việc tại Sài Gòn, hồi tưởng lại quãng thời gian từ năm 1965 đến năm 1973 đã có 250 chuyên gia máy tính của IBM làm việc trong thành phố. Công việc của các chuyên gia này bao gồm viết các phần mềm ứng dụng, xây dựng trung tâm máy tính và đào tạo kỹ năng xử lý dữ liệu và lập trình cho các chuyên gia Việt Nam. Một số ngôn ngữ máy tính được dạy bao gồm FORTRAN, COBOL và PL/1.

Một nhóm các nhà vận hành thẻ bấm lỗ (keypunch) của Việt Nam, hầu hết đều là những sinh viên ưu tú. Ảnh của Douglas Pike qua Vietnam Center.

Vào ngày 26 tháng 3 năm 1970, Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) thông qua một dự án in ấn trong tiếng Việt. Do những dòng máy đầu không hỗ trợ dấu phụ của tiếng Việt, nhiều kỹ thuật viên của dự án đã phải in tiếng Việt không dấu sử dụng máy tính được trang bị máy in và bàn phím IBM 1403, rồi sau đó đắp dấu lên chữ bằng tay. Tuy nhiên, các kỹ sư hệ thống của IBM đã tìm ra một giải pháp cho phép nhập tài liệu tiếng Việt có dấu ngay từ chính chiếc máy này. Giải pháp này có tên gọi là chuỗi in tiếng Việt 1403.

Làm việc với chuỗi in 1403. Ảnh chụp màn hình từ When Big Blue Went To War.

Người vận hành keypunch Trần Thị Minh Hương chuyển dữ liệu vào thẻ đục lỗ. Ảnh của Douglas Pike.

Chuỗi in 1403 đòi hỏi một chương trình và một loại đạn bằng kim loại đặc thù cho dịch thuật. Các kỹ sư mã hóa tiếng Anh sang tiếng Việt có thêm các dấu phụ rồi bấm những dữ liệu này vào thẻ đục lỗ. Các chữ cái có dấu phụ sẽ cần đến hai khoảng trắng – biểu thị hai byte trên thẻ đục lỗ, trong khi ký tự tiếng Anh không dấu chỉ cần một khoảng. Bởi thế, máy tính sẽ đọc một chữ cái thành hai ký tự. Nhằm chỉnh đốn quy trình này, Hội đồng đã viết một chương trình hướng dẫn máy tính đọc chữ có dấu như là một ký tự. Sau đó, họ cho sản xuất một loại đạn dành riêng cho việc in ấn tiếng Việt có dấu.