Vì sao lại là “Sticky Discovery”? Đó là câu hỏi đầu tiên tôi đặt ra trong buổi trò chuyện với Dính, người đứng sau Sticky Discovery, loạt phim tài liệu khám phá thiên nhiên Việt Nam trên YouTube. Cái tên “Dính” (dịch sang tiếng Anh là “sticky”) là món quà bà nội đặt cho anh, sau hai lần mẹ anh mất con. Bà đặt trọn hy vọng vào đứa cháu lần này với mong muốn rằng nó sẽ mạnh khỏe.

Dính trong quá trình ghi hình tại An Giang.

Hồi nhỏ, Dính không mấy yêu thích cái tên của mình vì nó vừa lạ tai, vừa không hay theo chuẩn thông thường. Nhưng rồi theo thời gian, anh dần cảm thấy gắn bó với cái tên ấy, đặc biệt khi nhận ra sự “dinh dính” cũng hiện diện ở những điều khiến anh say mê: như nhựa cây họ Dầu (Dipterocarpaceae), chất lỏng đặc quánh chảy ra từ thân cây; hay collagen từ xương cá sấu, chất liệu có độ kết dính tự nhiên. 

Cá voi ở Bình Định.

Trong một chuyến công tác ở Bình Định, Dính nghe tin có một con cá voi xuất hiện ngoài khơi gần đó. Dù cơ hội nhìn thấy gần như bằng không, anh vẫn nghĩ: nếu ra đó, biết đâu lại gặp được. Thế là anh cùng một đồng nghiệp thuê thuyền, đi khoảng 30 phút ra khỏi bờ, đến khu vực nơi con cá voi được nhìn thấy lần cuối.

Ngồi trên thuyền, khi đất liền dần khuất khỏi tầm mắt, anh nghĩ về kênh YouTube mà mình vừa bắt đầu đăng tải. Nó cần một cái tên. Và rồi, giữa mênh mông sóng nước, một ý nghĩ vụt qua: Sticky Discovery. “Sao lại không nhỉ? Tên mình đẹp mà,” anh nghĩ.

Cái tên ấy, từ đó, không chỉ là khởi đầu cho hành trình làm phim, mà còn là cách anh học cách yêu thương chính mình, là sợi chỉ kết nối những chủ đề mà anh tìm tòi.

Tuổi thơ giữa hoa và bướm

Khi được hỏi điều gì thôi thúc mình làm phim về thiên nhiên Việt Nam, Dính chỉ trả lời ngắn gọn: “Để giữ lại những ký ức tuổi thơ của mình.”

Dính hồi nhỏ.

Dính sinh năm 1995, tại Long Xuyên, An Giang. Thuở nhỏ, anh sống cùng gia đình bên một con kênh nhỏ uốn quanh sau nhà. Xung quanh là cây cối rậm rạp, hoa dại nở ven bờ, bướm và chuồn chuồn bay rợp trong những ngày nắng. Chỉ cần dạo một vòng quanh xóm, anh đã có thể bắt gặp đủ thứ hoa thơm cỏ lạ, trái dại, và những sinh vật tí hon kỳ thú.

Nhưng theo thời gian, vùng quê ấy dần thay đổi. Thành phố mở rộng, nhà cửa mọc lên san sát. Những khu vườn bị thu hẹp, bị chặt phá, rồi dần biến mất nhường chỗ cho bê tông và đường sá. Làm phim, với Dính, là cách giữ lại những hình ảnh ấy trước khi chúng biến mất hoàn toàn, đồng thời cũng là cách nhắc nhở bản thân về nơi đã gieo mầm tình yêu thiên nhiên trong anh.

Một hình ảnh chụp ở An Giang mà Dính yêu thích.

“Mình thường đi lòng vòng quanh nhà, chụp ảnh bướm, chuồn chuồn với hoa cỏ. Lúc đó, mình hay xem mấy video của BBC, NatGeo, rồi cả hậu trường của họ nữa. Coi mà cứ nghĩ: ‘Trời ơi, sao người ta tới được mấy nơi đó? Mình có làm được không?’” Dính kể lại. “Mình từng hỏi mẹ coi có học được gì liên quan tới quay phim thiên nhiên không. Nhưng hồi đó, ở Việt Nam làm gì có chỗ nào dạy.”

Thật vậy, cách đây gần 20 năm, gần như không có con đường nào để một người trẻ như Dính có thể theo đuổi đam mê một cách bài bản. Sau nhiều cân nhắc, và cũng phần nào vì mẹ lo lắng, Dính quyết định đăng ký vào Trường Đại học Khoa học Tự nhiên TP. HCM. Anh biết đến trường nhờ một buổi tư vấn hướng nghiệp do một cựu học sinh quay về tổ chức.

“Mình thích sinh học nhất vì nó gần như bao trùm hết những gì mình yêu. Nhưng công nghệ sinh học thì có thêm yếu tố công nghệ, mà công nghệ thì ít ra còn kiếm sống được,” anh chia sẻ.

Cuối cùng, Dính chọn theo ngành công nghệ sinh học: vừa gần với thứ mình yêu thích, vừa thực tế hơn nếu nghĩ đến chuyện làm nghề sau này. Dù vậy, ngay từ đầu, anh đã biết mình không muốn chỉ học theo khuôn mẫu trong giáo trình.

Dính ở Phòng Thí nghiệm Thực vật.

Dính thuộc tuýp người nhanh nhạy, biết cách xoay xở để tìm đến những cơ hội mà bình thường khó chạm tới. Dù theo học ngành công nghệ sinh học, anh vẫn đều đặn tìm cách tham gia các buổi học của khoa sinh — có khi xin phép giảng viên, có khi cứ lặng lẽ vào ngồi nghe. Anh còn đi theo cùng các chuyến đi thực địa như thể đó là một phần chính thức trong chương trình học của mình.

Khi đến giai đoạn làm khóa luận, anh được nhận vào một nhóm nghiên cứu liên khoa, do giảng viên ngành sinh và công nghệ sinh học cùng hướng dẫn, với đề tài: “Đánh giá hoạt tính xua muỗi của một số tinh dầu khi kết hợp với dầu nền từ thực vật.” Chính đề tài này đã mở lối để anh bước vào Phòng Thí nghiệm Thực vật, nơi anh vẫn âm thầm hướng đến từ những ngày đầu vào trường. Từ đó, anh ngày càng gắn bó với các chuyến đi thực địa cùng giảng viên và sinh viên ngành sinh học.

Dính đi thực địa ở LangBiang. Ảnh: Tihon.

Trong thời gian làm việc tại Phòng Thí nghiệm Thực vật, Dính kết thân với nhiều sinh viên ngành sinh học, trong đó có Phan Thị Thanh Nhã, nhà thực vật học, đồng thời là họa sĩ minh họa khoa học mà Saigoneer từng giới thiệu. Chính qua Nhã mà tôi có dịp quen biết Dính.

Tốt nghiệp xong, anh làm công việc kinh doanh thiết bị và hóa chất phòng thí nghiệm, cung cấp cho nhiều nhóm khách hàng khác nhau — từ các nhà máy, bệnh viện cho tới các công ty chuyên xét nghiệm ADN. Thu nhập đủ để anh sống ổn, và quan trọng hơn, để mẹ anh yên tâm. Còn ngoài giờ làm, anh dành trọn thời gian còn lại cho đam mê: làm phim tài liệu về thiên nhiên.

Những mối lương duyên từ tình yêu thiên nhiên

Tôi gặp Dính lần đầu tại một gian hàng nhỏ trong Thảo Cầm Viên, khi anh và Nhã đang tham gia hội chợ thực vật học. Lúc ấy tôi chưa biết, nhưng họ đang bán bưu thiếp để gây quỹ cho một chuyến đi chung ra Huế, để tìm một loài hoa trà huyền thoại đến giờ vẫn chỉ tồn tại trong những tài liệu cũ.

Loài hoa ấy từng được người Pháp mô tả là có cánh đỏ rực, nhưng cho tới nay vẫn chưa ai tìm thấy lại. “Màu đó đẹp lắm. Nhưng tới giờ thì chưa ai thấy cả. Mình chỉ tìm được lá với tiêu bản người Pháp để lại thôi, chứ hoa thì chưa thấy lần nào,” Dính nói. “Không biết ra ngoài đó có thấy không. Có khi gặp. Có khi không. Cũng có thể là tuyệt chủng rồi.” Anh nói thêm: nếu thật sự may mắn tìm thấy, anh sẽ không công bố vội trên mạng — ít nhất là cho tới khi có một kế hoạch bảo vệ rõ ràng, nhằm tránh nguy cơ loài cây này bị săn trộm hoặc khai thác trái phép.

Camellia bugiamapensis (trái) và Camellia cattienensis (phải).

Lần đầu trò chuyện ở Thảo Cầm Viên, Dính giới thiệu với tôi về Sticky Discovery qua series về cá sấu. Đến giờ, đây vẫn là những video tôi thường giới thiệu cho người mới biết đến kênh của anh. Chuỗi video mở đầu tại Bàu Sấu — vùng đất ngập nước thuộc Vườn quốc gia Cát Tiên — nơi loài cá sấu nước ngọt từng biến mất, nay đang được phục hồi dân số qua các nỗ lực bảo tồn.

Tiếp theo, câu chuyện chuyển hướng sang các trang trại nuôi cá sấu: tuy hoạt động chủ yếu vì mục đích thương mại, nhưng lại góp phần đáng kể vào việc duy trì số lượng cá thể. Xương cá sấu mà các trang trại khai thác còn được dùng để điều chế một loại thuốc điều trị cho trẻ em mắc bệnh di truyền hiếm gặp.

Ở phần cuối, người xem theo chân Dính đến một điểm khảo cổ trên vùng cao nguyên, nơi từng phát hiện ra đồng tiền vàng khắc hình cá sấu — dấu vết còn sót lại của một nền văn minh đã mất.

Cá sấu ở Vườn quốc gia Cát Tiên.

Khi bắt đầu quay, Dính không hề có sẵn kịch bản hay cốt truyện dài hơi nào trong đầu. Anh chỉ tình cờ nghe được chuyện thả cá sấu về lại Bàu Sấu, rồi tò mò tìm hiểu thêm. Anh cũng muốn đáp lại một số bình luận trên YouTube. Có người từng hỏi: “Tại sao lại thả một con vật nguy hiểm như vậy? Lỡ nó cắn người thì sao?” Với Dính, làm video là cách để giúp mọi người hiểu rõ hơn về loài cá sấu — để nếu gặp chúng ngoài đời, họ sẽ không sợ hãi vô lý, mà thấy được giá trị và biết tôn trọng loài vật này.

Trong quá trình thực hiện loạt video về cá sấu, càng tìm hiểu, Dính lại phát hiện thêm những điều mới. Anh lần lượt gặp được nhiều người sẵn sàng chia sẻ, dù anh không có danh phận gì cụ thể, cũng chẳng mang theo lý do gì đặc biệt để thuyết phục họ. “Nếu là người phù hợp, họ sẽ dành thời gian gặp mình. Còn không thì thôi, họ vốn không phải người phù hợp,” anh nói.

Khi tôi hỏi vì sao lại dễ dàng tiếp cận các nhà khoa học, chuyên gia hay doanh nhân như vậy, Dính chỉ nói gọn: “Chắc là duyên.” Cái duyên ấy hẳn cũng là thứ đã đưa anh đến gặp con cá voi ở Bình Định. Riêng tôi thì nghĩ rằng, những người ấy, cũng như tôi, bị cuốn hút bởi sự chân thành, nhiệt tình và niềm đam mê rất thật của Dính dành cho những đề tài tưởng chừng chẳng ai để tâm.

Ngoài khả năng thuyết phục người giỏi chia sẻ kiến thức, Dính còn có một thế mạnh khác là lòng kiên nhẫn.

“Nếu một câu chuyện cần quay ngoài hiện trường bốn lần, thì mình sẽ đi bốn lần. Cần năm lần thì đi năm. Bao nhiêu buổi phỏng vấn cũng được, mình không vội,” anh nói.

“Mình coi đây là sở thích. Thấy hứng thú, thấy vui với chuyến đi, vậy là đủ để tận hưởng cuộc sống rồi. Còn câu chuyện, mình xem đó là trách nhiệm của mình: phải kể lại cho mọi người.”

Đi chậm mà chắc

“Mình muốn làm một thứ gì đó giống NatGeo hay BBC, nhưng là phiên bản Việt — để kể về sự phong phú của thiên nhiên Việt Nam,” Dính chia sẻ về kế hoạch dài hơi. “Nếu mọi thứ ổn, biết đâu sau này sẽ làm ở nước khác. Nhưng mình muốn bắt đầu từ đất nước của mình trước.”

Hiện tại, anh đang thực hiện một dự án về các loài hoa trà và sẽ tiếp tục làm những video kiểu vlog, tổng hợp các chuyến đi hoặc nhìn lại một năm. Theo anh, đó là cách để lưu giữ những điều mình từng thấy, từng trải. Còn nếu có ai xem và thấy thích, thì càng vui.

Từ sau loạt video về cá sấu, Dính bắt đầu nhận được tin nhắn từ nhiều người cũng muốn làm nội dung tương tự — những người, theo cách anh nói, “cùng tần số” với mình khi nhắc đến thiên nhiên. Một số trong đó đã tìm được nguồn tài trợ từ các quỹ hoặc tổ chức nước ngoài. Dính thấy đó là điều đáng học hỏi, nhưng chưa vội nghĩ đến chuyện kiếm tiền từ công việc của mình.

“Mình vẫn đang tìm đường,” anh nói. “Trước hết, mình cần hiểu bản thân đã, và học cách tự làm mọi thứ.” Trước khi hợp tác với bất kỳ ai từng ngỏ ý cộng tác, anh muốn “đi chậm lại một chút, để tự tìm ra hướng đi của riêng mình.”

Quay phim ở An Giang.

Dù đôi lúc có bạn bè đi cùng cho vui, hiện tại Dính vẫn xem việc làm video là công việc của riêng mình; từ quay cho tới dựng, tất cả đều do anh tự làm.

Anh từng học vài lớp cơ bản về làm phim và kể chuyện để cải thiện cách tiếp cận nội dung, nhưng vẫn thích tự mày mò, vừa làm vừa rút kinh nghiệm hơn là khiến mọi thứ phức tạp thêm bằng cách rủ người khác cùng tham gia. Tương tự, khi cảm thấy video đã sẵn sàng để tiếp cận nhiều người hơn, anh sẽ nghĩ đến chuyện quảng bá Sticky Discovery rộng hơn thay vì chỉ dựa vào trang cá nhân và lượng người theo dõi hiện tại.

“Mình không nghĩ đến khán giả trước khi đăng video. Chỉ đơn giản là muốn chia sẻ thôi. Ai thích thì càng vui. Mình cũng đang cố gắng tìm cách để truyền tải thông tin khoa học một cách dễ hiểu. Để mọi người thấy rằng khoa học không phức tạp chút nào, mà thật ra rất gần gũi, rất đời thường,” anh chia sẻ khi nói về điều mình hy vọng các video có thể mang lại.

Bên cạnh việc giúp mọi người cảm thấy gần gũi hơn với thiên nhiên xung quanh, Dính hy vọng các video của mình có thể phần nào tác động đến những nhà làm chính sách, có sức ảnh hưởng lớn đến môi trường. Chẳng hạn, nếu họ thấy được giá trị thực tiễn và kinh tế của cá sấu, biết đâu sau này họ sẽ hành động theo hướng hòa hợp hơn với tự nhiên.

“Mình nghĩ đó không phải là vấn đề khoa học phức tạp kiểu ‘anh phải làm cái này, chị phải làm cái kia.’ Không, chỉ là thay đổi một chút trong cách suy nghĩ, để hành vi của họ thân thiện hơn với thiên nhiên — để mình có thể tận hưởng nó, chứ không phá hủy nó.”

Dính ở đảo Phú Quý.

Trong một video quay ở Bến Tre, giữa lúc đang kể về cây dừa và những ngành nghề xoay quanh nó, anh bất chợt phát hiện cá thòi lòi dưới kênh. Câu chuyện rẽ hướng, anh dừng lại, thích thú theo dõi loài cá kỳ lạ ấy bò lên bãi bùn. 

Đương nhiên, yêu thiên nhiên thôi thì chưa đủ để giải quyết mọi vấn đề. Nhưng chỉ cần có thêm một người xem quan tâm thôi thì cũng đã đủ để tạo nên sự khác biệt. Và đó là điều mà Sticky Discovery đang làm được.