Những mảnh ghép của lịch sử, dù qua hình ảnh hay câu chữ, tưởng như xa vời nhưng lại trở nên quen thuộc khi ta chạm mắt. Tranh ký họa chiến trường, tem thư và kiểu chữ trên tranh cổ động đặt ra cho người xem câu hỏi: làm sao những dấu tích ấy có thể đối thoại với thế hệ hôm nay, những người đang sống nửa thế kỷ sau chiến tranh, và chúng hé lộ điều gì về ký ức chung của Việt Nam hiện tại?
Vốn được biết đến với bộ sưu tập phong phú về tranh cổ động tuyên truyền thời chiến, Dogma Collection đã khởi động dự án “Collection+” (“Dogma và những người bạn”) nhằm mời gọi cộng đồng nghệ thuật tham gia lựa chọn bộ sưu tập của mình và từ bộ sưu tập Dogma. Trong triển lãm mở đầu diễn ra đến ngày 2 tháng 11 năm 2025, các tác phẩm ký họa chiến trường, tem thư và tài liệu về mẫu chữ được lựa chọn và trưng bày bởi Thanh Uy Art Gallery (Hà Nội), Bưu Hoa (Sài Gòn) và Lưu Chữ (Sài Gòn). Sự hợp tác này không chỉ đơn thuần trưng bày tư liệu lịch sử, mà còn đặt lại những mảnh ghép từ quá khứ trong bối cảnh đương đại, mở ra cuộc đối thoại với người xem hôm nay. Quá khứ tưởng chừng xa vời nay được soi chiếu qua sự quen thuộc của ký ức chung Việt Nam, gợi nhắc cách mà văn hóa thị giác thời chiến vẫn tiếp tục định hình hiện tại.
Không gian triển lãm "Collection+" tại Dogma Collection.
Các tác phẩm ký họa thời chiến, được Thanh Uy Art Gallery giới thiệu, mở ra cho người xem một lát cắt về cuộc sống nơi chiến trường và phía sau chiến tuyến. Nhà sưu tầm và sáng lập phòng trưng bày, anh Đức Thanh Uy, đã tuyển chọn những tác phẩm ra đời từ năm 1960 đến năm 1972 — thời kỳ khốc liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ — với hình ảnh người phụ nữ được đặt làm trung tâm trong cuộc cách mạng dài lâu giành độc lập. Hình ảnh nữ du kích, nữ dân quân hành quân, canh gác biển hay tập bắn súng được trưng bày bên cạnh những cảnh sinh hoạt đời thường và khoảnh khắc gắn kết, làm nổi bật tinh thần tập thể và cộng đồng. Khi được nhìn lại hôm nay, những bức ký họa vừa được trân trọng như tác phẩm nghệ thuật quý giá, hé lộ khía cạnh nhân văn và gần gũi hơn của đời sống thời chiến, vừa khiến người xem đối diện với cuộc sống dưới sự đe dọa thường trực của chiến tranh.
Không gian triển lãm "Collection+" tại Dogma Collection.
Bưu Hoa, một dự án lưu trữ trực tuyến về những con tem thất lạc của Việt Nam do giám đốc nghệ thuật kiêm họa sĩ minh họa Đức Lương (Luongdoo) sáng lập năm 2017, nay ra mắt triển lãm trực tiếp đầu tiên, hợp tác cùng bộ sưu tập của Dogma với những con tem phát hành trong giai đoạn 1958–1967.
Triển lãm nhấn mạnh vai trò của tem thư trong bối cảnh lịch sử và chính trị Việt Nam kể từ thời kỳ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Nổi bật là những chi tiết vẽ tay tỉ mỉ, khắc họa động vật, thực vật, chiến trường, quá trình phát triển công nghiệp và cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Dù nhỏ bé và vốn chỉ để phục vụ liên lạc, những con tem ấy mang sức nặng lịch sử và chính trị lớn lao. Hình ảnh trên tem gợi lên sự phong phú của tài nguyên thiên nhiên, giá trị văn hóa cũng như thành tựu tập thể, khẳng định bản sắc dân tộc ngay cả trong chiến tranh, thiếu thốn và suốt chặng đường dài dựng xây đất nước.
Không gian triển lãm "Collection+" tại Dogma Collection.
Nếu như tranh vẽ và tem thư mang đến những hình ảnh trực quan về đời sống, thì các mẫu chữ trong tranh cổ động tuyên truyền và sinh hoạt hằng ngày lại thu hút người xem theo một cách khác, khơi gợi cảm xúc và định hình nhận thức thông qua ngôn ngữ viết tiếng Việt. Trong triển lãm lần này, tập thể thực hành thiết kế đồ họa độc lập Lưu Chữ đã tuyển chọn các áp phích tuyên truyền dựa trên bảng màu, bố cục, hình tượng và mẫu chữ.
Theo văn bản triển lãm, họ quan tâm đến cách nội dung được truyền tải thông qua phong cách và hình thức. Không gian trưng bày kết hợp hình ảnh chụp các kiểu chữ từ khẩu hiệu, băng rôn đường phố ngày nay, báo in lưu trữ, bản phác thảo chữ, áp phích tuyên truyền thời kháng chiến, cùng một video ghi lại quy trình sản xuất, cùng các ấn phẩm về tranh cổ động tuyên truyền Việt Nam. Với bảng màu phong phú và những nét chữ đậm, nén chặt, các tác phẩm cho thấy khẩu hiệu tuyên truyền từng là lời kêu gọi hành động, nâng cao tinh thần tập thể. Nếu hôm nay chúng gợi cảm giác hoài niệm hay đơn thuần là giá trị thẩm mỹ, thì với các thế hệ trước, đó từng là thông điệp mang tính cấp bách và tức thời.
Không gian triển lãm "Collection+" tại Dogma Collection.
Tranh ký họa, tem thư và kiểu chữ — ba yếu tố trung tâm của triển lãm — ban đầu ra đời chỉ nhằm ghi chép và truyền tải thông tin. Nhưng trong bối cảnh chiến tranh, chúng còn mang tính sống còn: không ai dám chắc một bức ký họa có thể tồn tại sau bom đạn, hay một con tem sẽ đến được người nhận. Giờ đây, khi chiến tranh đã lùi xa hơn nửa thế kỷ, những chất liệu ấy vẫn gợi sự gần gũi với thế hệ hôm nay, dù chúng ta chưa từng trải qua thời chiến hay những năm tháng hậu chiến.
Có lẽ chính sự hiện diện thường xuyên của truyền thông nhà nước và khẩu hiệu nơi phố phường đã khiến chúng trở nên gần gũi, vừa phản ánh giá trị văn hóa, vừa cho thấy sự đổi thay trong thị hiếu thẩm mỹ, đồng thời góp phần định hình ký ức tập thể và bản sắc dân tộc. Đây không chỉ là câu chuyện lưu giữ quá khứ, mà còn là tấm gương soi chiếu hiện tại, nhắc nhớ chúng ta về nguồn cội và hành trình dài đã đi qua.
Không gian triển lãm "Collection+" tại Dogma Collection.
Ảnh cung cấp bởi Mắt Bét và Dogma Collection.
"Collection+" hiện đang diễn ra tại Dogma Collection đến ngày 2 /11/2025. Thông tin về triển lãm và giờ mở cửa có thể được tìm thấy trên trang Facebook tại đây.
