'Vũ trụ' xe đò màu sắc của Sài Gòn thập niên 1990

Những năm 1990, hầu như gia đình Sài Gòn nào cũng sở hữu vài món đồ gia dụng cũ. Từ tủ lạnh, máy giặt, đến nồi cơm điện, phần lớn đều là hàng đã qua sử dụng, được mang về từ nhiều nước khác nhau.

Những năm đầu sau chính sách Đổi mới, khi điều kiện sản xuất trong nước còn khiêm tốn, đồ điện tử Nhật cũ trở thành lựa chọn phổ biến của người dân vì vừa bền vừa hợp túi tiền. Bên cạnh đó, người ta còn chuộng cả quần áo đã qua sử dụng, thường gọi là “đồ sida,” vốn là hàng viện trợ từ Thụy Điển được đưa về theo từng kiện lớn.

Không chỉ dừng lại ở hàng tiêu dùng, xu hướng tận dụng đồ cũ còn lan sang cả lĩnh vực giao thông. Xe đò lúc ấy là tập hợp đủ loại phương tiện nhập từ nhiều quốc gia khác nhau, tạo nên diện mạo đường phố vừa đa dạng vừa lạ mắt.

Bộ ảnh do Ian Lynas sưu tầm và đăng trên Flickr ghi lại những chiếc xe đò từng lăn bánh ở Sài Gòn, từ Isuzu của Nhật, DeSoto của Mỹ, DAF MB200 của Hà Lan cho đến Renault Goélette của Pháp và nhiều mẫu khác.

Xe DeSoto của Nhật.

Xe DeSoto của hợp tác xã Rạng Đông.

Dù không phải do nhà nước điều hành, xe đò khi ấy vẫn được xem là một hình thức phương tiện công cộng. Các hợp tác xã tự đứng ra mở tuyến, thuê tài xế và quản lý chi phí. Có tuyến chỉ chạy trong nội thành, cũng có tuyến nối Sài Gòn với những địa phương lân cận.

Để tiết kiệm chi phí, chủ xe thường mua lại phương tiện đã qua sử dụng từ nước ngoài. Vì vậy, không có chuyến đò nào giống chuyến đò nào: có lúc hành khách được ngồi ghế nệm da êm, có lúc lại phải chịu cảnh xe ọp ẹp xuống cấp. Ở Nhật, chẳng hạn, xe buýt bắt buộc phải ngừng hoạt động sau 10–15 năm, dù còn trong tình trạng tốt, nên rất nhiều xe được đưa sang Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Đến năm 2001, thành phố bắt đầu siết chặt quản lý, quy định tuổi xe không vượt quá 20 năm và hỗ trợ một phần kinh phí cho việc thay mới. Gần 90% số xe đang chạy lúc đó không còn đủ điều kiện hoạt động.

Cùng xem lại những chiếc xe đò ngày ấy qua loạt ảnh sau đây:

DeSoto chạy tuyến Chợ Lớn–Bến Lức (Long An).

Một chiếc DeSoto khác mang nhãn “Ford” chạy tuyến Chợ Lớn–Đức Hòa (Long An).

Xe Karosa (Tiệp Khắc).

Xe ISUZU BU40 (Nhật).

Xe ISUZU xuất phát từ bến công viên 23/9, Quận 1.

Xe ISUZU BU10 của một công ty du lịch trong nước.

Xe Nissan FHI chuyên đưa đón công nhân.

Xe IFA W50L (Đông Đức) của Hãng phim Giải Phóng.

Xe IFA chạy tuyến Hậu Nghĩa–Chợ Lớn.

Xe Mekong Star, xe buýt nội thành năm 1996 do Mekong Auto sản xuất. Đây là một công ty liên doanh giữa Việt Nam, Hàn Quốc và Nhật, đồng thời là nhà sản xuất xe buýt đầu tiên trong nước.

Xe DAF MB200 (Hà Lan) chạy tuyến Bến Thành–Bến xe Miền Đông.

Một chiếc xe DAF khác đang chở khách.

Xe Mitsubishi Fuso (Nhật), vẫn giữ nguyên dòng chữ tiếng Nhật: “Tuyến Kusumi, về trạm Umezu.”

Xe Hino RE-100 (Nhật) do hợp tác xã Quyết Tiến vận hành.

Một mẫu xe Hino khác.

Xe Renault Goélette (Pháp) ở Chợ Lớn.

Xe Fuso-Kureha (Nhật), dán nhãn エドモンズ大学 (Edmonds College), nhiều khả năng từng thuộc sở hữu của trường Edmonds College (Washington, Mỹ), cơ sở Kobe, khánh thành vào năm 1990.