Giữa dòng biến chuyển của xã hội, khung cảnh công nghiệp hóa và thế giới luôn luôn đổi thay, làm thế nào để một cộng đồng giữ gìn được di sản của mình, viết lại lịch sử và đối diện với hệ quả của chế độ thuộc địa? Trong một dự án lâu dài kết hợp với cộng đồng người Jrai, ‘Angin Cloud’ bởi Art Labor đã đào sâu hơn những câu hỏi này qua một tác phẩm sắp đặt đa tầng tại National Gallery Singapore, nơi tín ngưỡng, truyền thống Jrai và sự biến đổi của tự nhiên đan xen một cách thi vị.
Từ tầng trệt xuống tầng hầm của sảnh Padang Atrium, rồi vươn lên lơ lửng trên trần lối đi nối giữa hai tòa nhà Supreme Court (Tòa án Tối cao) và City Hall (Tòa Thị chính cũ), tác phẩm sắp đặt mới nhất của Art Labor, ‘Angin Cloud’ (2025), ngay lập tức thu hút ánh nhìn của khách tham quan khi bước vào National Gallery Singapore (Phòng trưng bày Quốc gia Singapore). Được phát triển trong OUTBOUND – chuỗi tác phẩm độc đáo tương tác với không gian, do các nghệ sĩ hàng đầu thế giới sáng tạo nhằm tái hiện lối vào bảo tàng – lần này, ‘Angin Cloud’ mở ra hình dung về quá trình công nghiệp hóa trên những ngọn đồi Tây Nguyên Việt Nam. Tác phẩm chính thức ra mắt vào tháng 1/2025 trong khuôn khổ Light to Night Singapore, lễ hội nghệ thuật thường niên do bảo tàng tổ chức trong khuôn khổ Tuần lễ Nghệ thuật Singapore.
Tác phẩm sắp đặt thuộc ‘Angin Cloud’ tại National Gallery Singapore.
Được thành lập vào năm 2012 bởi Phan Thảo Nguyên, Trương Công Tùng, and Arlette Quỳnh-Anh Trần, Art Labor hợp tác cùng vn-a (visual network art and architecture) và nhóm nghệ sĩ Jrai gồm Puih Glơh, Romah Aleo, Rahlan Loh, Rchâm Jeh, Siu Kin, Puih Hăn, Siu Lơn and Siu Huel để thực hiện ‘Angin Cloud.’ Tác phẩm sắp đặt đa tầng lần này bao gồm tượng điêu khắc gỗ truyền thống Jrai, võng nằm, và các trụ gỗ treo lơ lửng từ trần nhà — mở ra giai đoạn thứ ba trong quá trình hợp tác gần một thập kỷ cùng cộng đồng Jrai tại Tây Nguyên, nối tiếp dự án Jrai Dew và JUA.
Tác phẩm sắp đặt thuộc ‘Angin Cloud’ tại National Gallery Singapore.
Từ tàn dư của chế độ thực dân, Tây Nguyên đã liên tục trải qua những làn sóng công nghiệp hóa và phát triển kinh tế. Từ những năm 1980, sự mở rộng nhanh chóng của của các mô hình canh tác công nghiệp, điển hình như các đồn điền hồ tiêu, đã khiến cộng đồng người Jrai rời khỏi quê hương, làm thay đổi hoàn toàn diện mạo vùng đất. Trong những dự án trước đây như Jrai Dew and JUA, Art Labor đã hợp tác chặt chẽ với các nghệ sĩ và cộng đồng Jrai để nghiên cứu, tổ chức triển lãm, và phát triển những hoạt động văn hóa nghệ thuật. Các tác phẩm của họ thường kết hợp sử dụng những yếu tố liên quan đến cà phê và gạo, tận dụng những sản phẩm nông nghiệp để phản ánh những biến đổi trong mội trường sống và trải nghiệm sống của người Jrai.
Cốt lõi của ‘Angin Cloud’ nằm ở khái niệm ‘angin’ trong văn hóa Jrai — quá trình tuần hoàn không ngừng của các yếu tố tự nhiên như nước và không khí. Những trụ cột treo lơ lửng gợi nhắc các cấu trúc của đồn điền hồ tiêu, trong khi sự "tan biến" vào không gian của chúng tượng trưng cho sự bốc hơi của mọi vật chất vào không trung cùng nước. ‘Angin’ ở đây không chỉ là một sự chuyển hóa, mà còn là một nguồn lực mạnh mẽ đối diện trực tiếp với người xem, phản ánh sự mai một của những cánh rừng già Tây Nguyên.
Tác phẩm sắp đặt thuộc ‘Angin Cloud’ tại National Gallery Singapore.
Tại lối vào tầng trệt, ta bắt gặp những bức tượng gỗ Jrai khắc họa hình người và động vật, mỗi tác phẩm mang một biểu cảm riêng. Theo Art Labor và giám tuyển Kathleen Ditzig, những bức tượng này thường xuất hiện trong nghi lễ tang ma hoặc để trang trí nhà cửa, đồng thời được tin rằng có khả năng bảo vệ về mặt tâm linh. Sau nghi lễ ‘Bỏ mả’— đánh dấu sự kết thúc của giai đoạn để tang — chúng thường bị bỏ lại cùng ngôi mộ và dần hòa vào thiên nhiên. Tuy nhiên, trong ‘Angin Cloud’, những bức tượng này lại mang một ý nghĩa mới: trở thành phương tiện biểu đạt cá nhân và đảm nhận vai trò của các tác phẩm nghệ thuật theo tư duy hiện đại.
Tượng gỗ Jrai thuộc ‘Angin Cloud’ tại National Gallery Singapore.
Khách tham quan có thể ngả lưng trên những chiếc võng đặt dưới tầng hầm của sảnh Padang Atrium, phóng tầm mắt lên những trụ gỗ treo lơ lửng phía trên. Chiếc võng — một vật dụng quen thuộc trong đời sống Việt Nam — thường xuất hiện cả trong nhà lẫn ngoài trời, là chốn nghỉ ngơi của nhiều người. Từ góc nhìn này, tác phẩm sắp đặt dường như đang vươn lên triền đồi rồi dần tan vào không trung, như một ẩn dụ về sự biến mất của cánh rừng và sự mai một của di sản văn hóa. Nhưng góc nhìn ấy cũng có thể đảo ngược: ta có thể hình dung tác phẩm như một đám mây đổ xuống sảnh Padang Atrium, rải những trụ gỗ và bê tông xuống không gian như những hạt mưa.
Võng được trưng bày tại tầng hầm của sảnh Padang Atrium.
Sự đối lập giữa các vật dụng nông nghiệp và kiến trúc Brutalist (thô mộc) là một trong những điểm nhấn của tác phẩm. National Gallery Singapore được xây dựng chủ yếu bằng bê tông, mang đậm phong cách Brutalist, trong khi những trụ cột lơ lửng, mô phỏng hệ thống giàn của đồn điền hồ tiêu, lại như đang dần tan biến vào không gian. Khi ánh chiều tà xuyên qua lớp kính của lối vào bảo tàng, sự sắp đặt này tạo nên hiệu ứng thị giác mơ hồ, khiến những trụ cột trông như đang lơ lửng giữa không trung. Nhưng ngoài yếu tố thị giác, có lẽ chính sự đối lập ấy cũng gợi nhắc đến một sự đối diện thầm lặng — với quyền lực, với kiểm soát, và với những dấu vết thuộc địa còn in đậm trong kiến trúc tòa nhà. Đâu đó trong tác phẩm sắp đặt này, ta cảm nhận được tinh thần phản kháng cũng như sức sống bền bỉ của cộng đồng Jrai.
Những trụ cột như lơ lửng trên không.
“Quá trình cộng giữa Art Labor và cộng đồng Jrai đã khơi gợi những vấn đề phức tạp trong cách chúng ta kiến tạo lịch sử nghệ thuật toàn cầu, đồng thời cho thấy cách các khuôn khổ quốc gia và khu vực thường bỏ quên hoặc biến một số cộng đồng thành công cụ phục vụ những mục đích nhất định. Thực hành nghệ thuật của Art Labor không chỉ mang tính nghiên cứu sâu sắc mà còn giàu tính đối thoại, phản ánh cách nghệ thuật Đông Nam Á có thể đóng vai trò như một phương thức kiến tạo dân tộc học. Đây cũng là một mối quan tâm trọng yếu của National Gallery Singapore trong nỗ lực đưa lịch sử nghệ thuật Đông Nam Á vào bối cảnh toàn cầu,” giám tuyển Kathleen Ditzig chia sẻ với Saigoneer.
Tác phẩm sắp đặt thuộc ‘Angin Cloud’ tại National Gallery Singapore.
Qua lăng kính tín ngưỡng và thế giới quan của người Jrai, Art Labor cùng các nghệ sĩ Jrai đã đưa trải nghiệm thị giác và không gian của ‘Angin Cloud’ vào bảo tàng. Việc trưng bày tác phẩm trong một công trình quốc gia mang dấu ấn kiến trúc thuộc địa không chỉ đặt ra thách thức đối với những quan niệm truyền thống về nghệ thuật hiện đại và đương đại, mà còn khuyến khích sự suy ngẫm sâu hơn về những khuôn khổ định hình cách ta nhìn nhận nghệ thuật ngày nay. Cách tiếp cận mang tính cộng tác với cộng đồng Jrai cũng mở rộng những khả thể trong lĩnh vực bảo tàng học, đề xuất những hướng tiếp cận khác để nhìn lại các lớp lịch sử phức tạp, cũng như cách chúng ta kết nối với nghệ thuật trong thế giới đương đại.
[Ảnh cung cấp bởi National Gallery Singapore.]
‘Angin Cloud’ đang được trưng bày tại sảnh Padang Atrium của National Gallery Singapore đến ngày 30 tháng 11 năm 2025. Nếu có dịp ghé thăm Singapore, hãy khám phá bộ sưu tập nghệ thuật Đông Nam Á phong phú của bảo tàng, và đừng quên dừng chân tại ‘Angin Cloud’ để trải nghiệm và chiêm ngưỡng tác phẩm!
