Từ bản làng đến những triền đồi phủ sương ở Sa Pa, nhiếp ảnh gia Bạch Nam Hải đã thực hiện hành trình ghi lại đời sống cộng đồng nơi đây – mối quan hệ gần gũi giữa con người và thiên nhiên, cùng sự tương phản rõ nét giữa phong cảnh nguyên sơ và quá trình đô thị hóa nhanh chóng cũng như sự bùng nổ của ngành du lịch.
“TRÊN ĐỈNH ĐỔI THAY” (MOUNTAINS OF CHANGE) là bộ ảnh tư liệu được thực hiện bởi nhiếp ảnh gia Bạch Nam Hải trong suốt 7 năm, từ 2017 đến 2024. Bộ ảnh ghi lại quá trình chuyển mình của Sa Pa, một thị xã nhỏ, trước làn sóng đô thị hóa và công nghiệp hóa ngày càng mạnh mẽ.
Từ khung cảnh "rừng" khách sạn dần dần "mọc" lên trên các sườn đồi, những bức chân dung gần gũi chụp cả trong thị xã lẫn vùng núi, đến lát cắt đời sống thường nhật của người dân địa phương, bộ ảnh khắc họa chân thực những gì nhiếp ảnh gia tận mắt chứng kiến. Đồng thời, nó mở ra cho người xem một góc nhìn rộng hơn về những gì ẩn sau vẻ bề ngoài mà du khách thường thấy – vừa ẩn khuất, vừa hiện hữu.
Chuyến đi kéo dài 10 ngày ban đầu của tác giả bất ngờ trở thành một hành trình ba tuần. Sau nhiều tuần lang thang từ thị xã lên vùng núi, gặp gỡ người dân địa phương và chứng kiến những đổi thay nhanh chóng diễn ra trên khắp các sườn đồi, Bạch Nam Hải mang trong mình nhiều cảm xúc và suy tư đan xen. Anh quyết định quay trở lại Sa Pa để tiếp tục thực hiện bộ ảnh, và từ đó hành trình này dần phát triển thành một dự án kéo dài suốt 7 năm. Anh cảm nhận rằng vùng đất và con người nơi đây đang mang trong mình một câu chuyện lớn hơn cần được kể lại, và ghi lại tất cả qua nhiếp ảnh tư liệu, với mong muốn lưu giữ những khoảnh khắc chân thật diễn ra ngay trước mắt.
Sa Pa từng là một điểm nghỉ dưỡng yêu thích của giới quan chức Pháp thuộc thế kỷ 20. Từ đó đến nay, vùng đất đã trải qua nhiều làn sóng phát triển mạnh mẽ, với sự xuất hiện của nhiều người di cư, cùng các hoạt động kinh doanh và đầu tư quy mô lớn. Là nơi sinh sống của các cộng đồng dân tộc thiểu số, với khí hậu se lạnh và những dãy núi mù sương đặc trưng, Sa Pa trở thành điểm đến thu hút du khách nhờ vẻ đẹp tự nhiên và không khí yên bình, với các địa danh nổi bật như Quảng trường Sa Pa, tháp đồng hồ Sun Plaza, thung lũng Mường Hoa hay Bản Cát Cát.
Nhằm đáp ứng nhu cầu của lượng khách ngày càng gia tăng, nhiều khách sạn và homestay mới liên tục được xây dưng, không chỉ trong khu trung tâm mà còn lan ra đến các sườn đồi. Trong những bức ảnh trắng đen của Bạch Nam Hải, người xem có thể thấy rõ sự tương phản giữa cảnh sắc thiên nhiên và những công trình bê tông sắt thép đang dần chiếm lĩnh không gian.
Những hình ảnh này phản ánh một trạng thái lưng chừng — không hoàn toàn thuộc về quá khứ, nhưng cũng chưa thật sự bước vào tương lai; một thị xã nhỏ đang chuyển mình, không còn giữ nguyên vẻ hoang sơ, nhưng cũng chưa phát triển đến mức hoàn chỉnh. Tất cả mang theo nỗi hoài niệm, đồng thời cảm giác man mác về một Sa Pa đang dần thay đổi.
Những ai đã từng ghé thăm Sa Pa hẳn đã từng bắt gặp những em nhỏ khoác trên mình trang phục thổ cẩm truyền thống, tiếp cận du khách để mời chào mua các món hàng lưu niệm thủ công. Trong khi du khách tỏ ra tò mò và thích thú, nhanh chóng rút điện thoại ra để ghi lại khoảnh khắc, thì những bức ảnh của Bạch Nam Hải mở ra một câu chuyện sâu sắc hơn đằng sau những tương tác ấy. Bộ ảnh cho thấy rằng những em nhỏ này không chỉ đơn thuần bán hàng cho du khách, các em đang chật vật trong một không gian đã bị ngành công nghiệp du lịch chiếm hữu. Qua cả những khoảnh khắc đời thường và ảnh chân dung, người xem có thể cảm nhận được sự trưởng thành sớm của các em theo nhịp thay đổi chóng mặt của sự phát triển đô thị hóa. Với những công trình mang dáng dấp phương Tây và khung cảnh thiên nhiên làm nền, những bức ảnh có lẽ cũng đặt ra câu hỏi về cái giá của sự phát triển, và làm người xem phải suy ngẫm về chất lượng đời sống ở thị trấn du lịch này.
Rời xa thị xã, nhiếp ảnh gia dần đi vào vùng núi sâu, nơi anh được đắm mình trong thiên nhiên rộng lớn và nhịp sống gần gũi của bản làng. Để ghi lại những khoảnh khắc sát cận và chân thật, anh đã dành thời gian đi bộ cùng người dân địa phương, trò chuyện và lặng lẽ quan sát đời sống thường nhật của họ. Những bức ảnh chụp trên vùng núi mang chất nhẹ nhàng, đầy tình cảm: nụ cười của trẻ nhỏ trước ống kính, hình ảnh địu em bé trên lưng, vật nuôi trong sân nhà, hay người phụ nữ gánh mớ rau nặng trĩu qua lối mòn. Những cảnh đời ấy gợi lên sự hoài niệm và một thoáng về lối sống mộc mạc, gắn bó mật thiết với thiên nhiên. Có lẽ, sự hoài niệm đó xuất phát từ cảm giác thiếu vắng những kết nối chân thành trong đời sống xã hội hiện đại. Chính điều này khiến những bức chân dung ấy mang theo cảm giác lặng đọng – vừa mong manh, vừa bền bỉ và sâu lắng.
Việc phát triển một dự án tư liệu lâu năm đòi hỏi nhiều sự cam kết và nỗ lực, nhất là khi người nhiếp ảnh gia phải quay lại một địa điểm nhiều lần. Khi được hỏi về sự bền bỉ trong quá trình này, Bạch Nam Hải nhìn nhận điều này từ khía cạnh chuyên môn và khía cạnh tư tưởng cá nhân. Ngoài kỹ năng và kinh nghiệm lâu năm của một nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp, anh nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học hỏi không ngừng và kết nối với cộng đồng những người trong ngành. Anh tin rằng cuộc sống này tồn tại muôn vàn điều thú vị đang diễn ra, nhưng chỉ có một số câu chuyện mình có điều kiện và duyên may được chụp lại. Trong số đó càng ít hơn những câu chuyện mang thông điệp của thời đại, cần được công bố rộng rãi. Đối với Bạch Nam Hải, anh nghĩ gì làm nấy, và ghi nhận lại những hiện thực đang xảy ra trước mắt qua ngôn ngữ nhiếp ảnh.
“Anh thấy được đồng bào dân tộc thiểu số di chuyển chủ yếu là đi bộ, nên anh cũng ‘chăm’ đi bộ theo. Anh cứ vậy rảo bước khắp nơi từ trung tâm thị trấn đến sâu vào các bản làng. Trên đường đi, anh bắt chuyện với đồng bào, học lỏm vài câu nói của người H’Mông và Dao Đỏ để bắt đầu câu chuyện. Có khá nhiều cuộc trò chuyện bắt đầu bằng việc người bán hàng rong đến mời chào mua hàng lưu niệm. Anh thường từ chối nhẹ nhàng rồi sau đó tán gẫu hỏi thăm, như cách những người không quen biết ngồi cạnh nhau trên tàu xe, tâm sự với nhau về mọi thứ trong cuộc sống,” Bạch Nam Hải chia sẻ với Saigoneer.
Bộ ảnh tư liệu phản ánh rõ nét sự tương phản giữa đời sống của người dân Sa Pa và làn sóng phát triển du lịch cùng những công trình quy mô lớn. Tuy vậy, xen giữa những biến chuyển mạnh mẽ ấy là sự gần gũi đầy dịu dàng: những khoảnh khắc đời thường, những tương tác giữa con người với con người, và những chân dung đậm chất bản địa – như một điểm nhấn nhân văn trong bức tranh toàn cảnh của sự đổi thay.
Ánh mắt hồn nhiên của những đứa trẻ vùng cao trong các bức ảnh gợi lên niềm vui trong khoảnh khắc nhất thời. Thế nhưng, khi người xem dừng lại lâu hơn và đặt những hình ảnh ấy vào bối cảnh rộng lớn hơn của sự phát triển chóng mặt ở Sa Pa, một cảm giác lo lắng mơ hồ về tương lai vùng đất này bắt đầu hiện lên: Làm sao để quá trình đô thị hóa và phát triển kinh tế có thể song hành với việc gìn giữ văn hóa và thiên nhiên? Và cấp thiết hơn, làm sao để du lịch bền vững thực sự trở thành một mô hình phát triển mang lại lợi ích thiết thực cho người địa phương?
Thông tin về bộ ảnh “TRÊN ĐỈNH ĐỔI THAY” và sách sắp được phát hành của nhiếp ảnh gia Bạch Nam Hải có thể được tìm thêm tại đây.
