Năm 12 tuổi, Lê Lâm Viên lần đầu tiên được trải nghiệm cảm giác xem phim tại rạp chiếu bóng. Ngay lập tức, cậu bé thấy mình như được “dịch chuyển” đến một chiều không gian khác — một thế giới mà kể từ đó anh vẫn luôn mải miết theo đuổi.
Đạo diễn trẻ Lê Lâm Viên chia sẻ với Saigoneer rằng: “Tôi luôn nhớ về cái thời mà cứ bước vào rạp là lại như mở ra một thế giới hoàn toàn mới, rồi bất giác bật lên một tiếng ‘Woah!’ Tôi cứ nghĩ mãi về khoảnh khắc đó và muốn được trải nghiệm lại nó một lần nữa.”
Lớn lên tại thành phố Vinh vào cuối những năm 1990 đầu những năm 2000, Viên không có nhiều cơ hội tiếp cận với phim Hollywood. Anh của Viên, lúc bấy giờ đang học tại Hà Nội, mỗi lần về thăm nhà đều mang cho em trai cả tá đĩa phim. Cậu bé Viên hoàn toàn bị cuốn vào những khung hình và câu chuyện trên màn hình của chiếc TV nhỏ xíu, xem đi xem lại đến thuộc lòng từng cảnh. Và khi bộ phim Chúa tể những chiếc nhẫn: Hiệp hội nhẫn thần được chiếu gần nhà, cậu bé ấy vô cùng háo hức đi xem ngay. Hồi sử thi ly kì ấy đã đưa anh đến với ma thuật điện ảnh: những nhân vật siêu phàm, những thế giới giả tưởng nhiệm màu, và cảm giác phấn khích bao trùm không gian khi tất cả khán giả trong rạp đều hồi hộp và chăm chú dõi theo bộ phim. Trong khoảnh khắc đó, bên trong cậu bé bùng lên một khao khát: “Mình muốn kể những câu chuyện có thể đem lại cho người xem trải nghiệm tương tự như vậy.” Và cậu bé Lê Lâm Viên khi đó đã quyết: Mình sẽ trở thành một nhà làm phim.
Trong những năm sau đó, điện ảnh Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ với nhiều dự án phim chất lượng và ngày càng thành công về mặt doanh thu. Bộ phim võ thuật Hai Phượng đã trở thành tác phẩm có doanh thu cao nhất trong lịch sử điện ảnh Việt Nam khi thu về hơn 200 tỷ đồng trên toàn thế giới. Chỉ trong sáu tháng đầu năm 2019, doanh thu phòng vé trong nước đã cán mốc 715 tỷ đồng, bỏ xa các kỷ lục trước đó.
Tuy nhiên, cũng như bao nền điện ảnh khác trên thế giới, khi một số dòng phim nhất định càng trở nên ăn khách, các nhà sản xuất và đơn vị làm phim càng ngại mạo hiểm đầu tư kinh phí cho những bộ phim nằm ngoài các công thức bảo chứng thành tích phòng vé. Ở Việt Nam, điều này có nghĩa hầu hết các dự án phim được đưa ra rạp sẽ thường rơi vào ba thể loại: tình cảm, hài hước, kinh dị. Sau thành công lớn của Hai Phượng, có thể dự đoán rằng dòng phim hành động sẽ là tâm điểm tiếp theo của giới làm phim.
Poster phim hành động Hai Phượng. Ảnh: IMDB.
Một trong những lý do đem lại loạt thành công phòng vé cho phim Việt là sự nở rộ của các hệ thống rạp chiếu phim trên quy mô cả nước. Sự phát triển này nằm trong chiến thuật bành trướng của các “ông lớn” như CGV và đã góp phần thu hút thêm nhiều khán giả tới rạp. Theo đạo diễn Lê Lâm Viên, thay đổi này sớm muộn cũng sẽ dẫn đến một thị trường “đói” sự khác biệt, những dòng phim còn sơ khai đối với điện ảnh trong nước. Đây cũng là vùng đất mà anh và cộng đồng làm phim trẻ, với tham vọng tạo ra những sản phẩm chưa từng có, mong muốn chinh phục. Kể từ trải nghiệm điện ảnh đầu tiên, vị đạo diễn trẻ đã bị thu hút bởi những bộ phim phiêu lưu và giả tưởng — hai dòng phim gần như không tồn tại ở Việt Nam. Mục tiêu của anh với tư cách một nhà làm phim là khiến khán giả trầm trồ với thế giới trên màn ảnh giống như trải nghiệm mà ngày bé anh đã có với Chúa tể những chiếc nhẫn hay Trở lại tương lai. Với tác phẩm gần đây nhất mang tên Gì cũng sửa, Viên cho thấy mình đang tiến gần hơn tới mục tiêu này.
Gì cũng sửa, với sự tham gia diễn xuất của diễn viên hài nổi tiếng Giang Còi, là bộ phim ngắn thuộc thể loại giả tưởng, kể về hành trình xuyên đêm của hai cha con qua khắp các con phố để sửa chữa những đồ vật đã hỏng. Một trong những điểm thu hút của phim — và có lẽ cũng là món đạo cụ đắt đỏ nhất từng xuất hiện trong các bộ phim ngắn của Việt Nam, là chiếc xe van sơn trắng nhìn khá bắt mắt mà hai nhân vật chính dùng như “xưởng làm việc.” Chiếc xe còn là yếu tố hình ảnh quan trọng của bộ phim, khiến khán giả tò mò không biết những tình tiết gì có thể diễn ra bên trong không gian nhỏ xíu ấy.
Đạo diễn Lê Lâm Viên nói: “Tôi cố gắng tạo ra một câu chuyện mà bản thân cho rằng nếu mình không làm thì sẽ không ai làm được. Cho dù có kịch bản trong tay thì cũng không làm được.” Từng chi tiết trong phim đều chứa đựng tâm huyết của người đạo diễn trẻ với mong muốn xây dựng một thế giới kỳ ảo đầy bất ngờ và lôi cuốn, khiến khán giả bị mê hoặc và muốn được xem nhiều hơn nữa. Nếu những cố gắng của Viên thành công thì bộ phim được kỳ vọng sẽ mang tới những trải nghiệm thú vị cho khán giả. Lê Lâm Viên và nhà sản xuất Josh Levy của ever rolling Films cũng mong muốn có thể dùng phim ngắn này để chứng minh tầm nhìn của anh về dòng phim phiêu lưu viễn tưởng cộp mác Việt Nam, thông qua đó tìm kiếm nguồn hỗ trợ tài chính để triển khai thành phim dài hay phim truyền hình nhiều tập.
Hậu trường Gì cũng sửa.
Để hiểu ý nghĩa của tựa phim đối với Viên, ta phải quay ngược thời gian về với bước đi đầu tiên trong hành trình làm phim của vị đạo diễn trẻ. Ước mơ đến với anh chỉ trong một khoảnh khắc, nhưng con đường anh đi để thực hiện ước mơ ấy và đến được vị trí hiện tại lại dài đằng đẵng, khúc khuỷu và lắm thăng trầm. Tuổi 16 đánh dấu lần đầu tiên Viên “cầm trịch” một dự án phim. Khi ấy, một nhóm 12 cậu nhóc tìm đến anh và đề nghị cùng nhau làm phim, dù chẳng ai có kế hoạch hay định hướng cụ thể nào. Và như thế, Viên gánh lấy vai trò đạo diễn, dẫn dắt cả dự án và ứng biến linh hoạt trong suốt quá trình quay.
Mãi đến công đoạn dựng phim, anh mới bắt đầu nhìn thấy mạch truyện rõ ràng trong các cảnh quay của nhóm. Đó cũng là lúc anh nhìn ra không gian sáng tạo vô tận của việc làm phim. Với niềm đam mê dâng trào trong tim, cậu bé 16 tuổi quyết tâm tiến bước trên hành trình này. Anh tâm sự: “Mỗi khi nghĩ về nghiệp làm phim, tôi lại nhớ về những khoảnh khắc đầu tiên ấy, thứ năng lượng thuần túy ấy. Niềm vui lúc đó trong veo và cứ thôi thúc tôi tiếp tục cố gắng.” Thế nhưng Viên đã không ngờ rằng mình sẽ phải mỏi mòn đi tìm lại niềm tin trong trẻo năm nào trong suốt một thập kỷ kế tiếp — khoảng thời gian mà có những lúc dường như mọi sự hân hoan và năng lượng thuở ban đầu đều tan biến.
Sau khi tốt nghiệp phổ thông, Viên theo học tại trường Đại học Sân Khấu Điện ảnh Hà Nội. Trong một năm rưỡi tại đây, anh gặp không ít khó khăn trong việc kết nối với các sinh viên khác cũng như tìm ra cho mình một hướng phát triển phù hợp dưới hệ thống giáo dục của nhà trường. Và cuối cùng Viên quyết định nghỉ học. “Tôi là một người nghiện phim,” anh nói. “Tôi yêu phim, nhưng khi học, tôi cảm thấy xung quanh mình chẳng ai hiểu về phim, chẳng ai quan tâm…”
Thế nhưng, cũng trong thời gian ấy, vào một buổi chiếu phim trong lớp, anh đã gây ấn tượng với một giảng viên khi nhẩm theo từng câu thoại của bộ phim Ratatouille trong vô thức. “Tôi cứ nhẩm theo nhân vật,” anh kể, “Và lúc đó, phản ứng của giảng viên là ‘Chà, cậu này thật lạ’.” Nhận ra được đam mê của cậu học trò, cô gửi một phim của Viên cho đạo diễn Phan Đăng Di, người sau đó đã giới thiệu anh đến với Asian Film Academy, chương trình phát triển tài năng cho các nhà làm phim kéo dài ba tuần do Liên hoan Phim Quốc tế Busan tổ chức. Cơ hội này đã giúp Viên học hỏi từ những chuyên gia trong ngành, tạo dựng kết nối, và hiểu rõ hơn về nền công nghiệp điện ảnh.
Khoảng thời gian ở Busan đã cho Viên nguồn động lực nộp bộ phim ngắn thứ hai của mình đến liên hoan phim trực tuyến YxineFF, và lần thử sức này đã cho anh cơ hội gặp gỡ các nhà làm phim độc lập trẻ tuổi khác trong nước. Được kết nối với những người có cùng đam mê phim ảnh đã giúp Viên lấy lại lòng nhiệt huyết và niềm phấn khởi anh đã không tìm thấy ở trường đại học. Và rồi, Viên đã có bước ngoặt đầu tiên trong sự nghiệp: anh được đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp mời làm trợ lý đạo diễn cho tác phẩm đầu tay của cô mang tên Đập cánh giữa không trung. Cơ hội này đã mở ra cho anh một hướng đi mới, đầy thử thách nhưng vô cùng bổ ích.
Đoàn làm phim trẻ trung của Gì cũng sửa.
Năm năm tiếp theo đối với Viên là một chuỗi những khởi đầu không mấy suôn sẻ. Đập cánh giữa không trung là một dự án vô cùng vất vả, đòi hỏi nhiều sức lực và kéo dài hàng tháng trời, khác xa với niềm vui thích mà Viên đã có với bộ phim đầu tay khi anh 16 tuổi. “Sau khi tham gia dự án đó, tôi nhận ra rằng làm phim không hề giống như mình đã tưởng,” anh kể. “Mỗi khi vấn đề phát sinh mà không có nhiều thời gian để giải quyết, mọi người thường trở nên căng như dây đàn. Hồi đó tôi hoang mang dữ lắm.” Từ kinh nghiệm đó, anh đã suy nghĩ rất nhiều để làm sao có thể tạo ra những bộ phim nghiêm túc, chất lượng, mà vẫn duy trì được niềm vui trong quá trình sáng tạo.
Năm 2016, Viên có cơ hội giới thiệu dự án phim mà anh ấp ủ mang tên Chung cư thất thủ tại hội thảo điện ảnh thường niên Gặp Gỡ Mùa Thu và giành chiến thắng ở hạng mục phim thương mại với phần thưởng là 3.000 USD. Lấy đề tài về cuộc xâm lăng của người ngoài hành tinh, Chung cư thất thủ là một câu chuyện kịch tính, gay cấn, và đầy bất ngờ. Dự án nhận được kha khá sự quan tâm của các nhà sản xuất tại Sài Gòn. Năm 2017, anh chuyển vào Nam để hoàn thành bộ phim sau khi nhận được sự đồng ý hỗ trợ của một đơn vị sản xuất. Viên chia sẻ: “Khi chúng tôi quyết định chuyển vào Sài Gòn để phát triển dự án, tôi biết rõ mình muốn làm gì và vô cùng tự tin rằng mình sẽ làm ra được một bộ phim mới mẻ.” Thế nhưng một năm trôi qua mà dự án vẫn không có tiến triển nào đáng kể, nhiều bất đồng trong định hướng sáng tạo giữa Viên và nhà sản xuất khiến anh dần mất hết hi vọng có thể hoàn thành bộ phim.
Suốt năm 2018, Viên ở lại Sài Gòn trong tâm trạng ủ rũ héo mòn. “2018 là một năm mờ nhạt đối với tôi. Tôi chẳng biết mình nên làm gì,” anh kể. “Chán chường và buồn bã, tôi chẳng thể nghĩ được điều gì và chẳng thấy những kịch bản mà mình đã viết có gì hay ho.” Viên cố gắng tìm một dự án mới với hy vọng mang tầm nhìn điện ảnh của mình lên màn ảnh rộng, nhưng những thất bại liên tiếp đã hút cạn cảm hứng sáng tạo trong anh. Và ngay giữa lúc bế tắc trong sự nghiệp và mất hết niềm tin vào bản thân, mối quan hệ của Viên với người bạn gái lâu năm cũng kết thúc. Cảm thấy trống rỗng và bất lực, anh trở về Hà Nội.
Trở lại thủ đô trong trạng thái tinh thần tồi tệ nhất, Viên tự nhắc nhở bản thân: “Chẳng có điều gì trên đời là diễn ra theo đúng ý mình cả đâu. Chỉ có bản thân mới có thể tìm ra cách đối mặt và vượt qua mọi vấn đề mà thôi.” Triết lý này đã tiếp sức mạnh để anh tiếp tục cố gắng cho đến khi gặp lại nhà sản xuất Josh Levy tại một buổi chiếu phim đầu năm 2019. Và đó là lúc mọi thứ bắt đầu thay đổi. Viên kể lại: “Tôi đến Hà Nội và gặp Josh. Anh vốn rất 'mát tay' trong việc nâng đỡ những nhà làm phim độc lập, nên tôi nghĩ chắc anh ấy sẽ giúp được tôi.”
Năm 2016, Levy đã sản xuất phim ngắn Bạn cùng phòng do một người bạn của Viên là Nguyễn Lê Hoàng Việt làm đạo diễn. Đó là một bộ phim mới lạ với tầm nhìn độc đáo mà Viên từng cho rằng không bao giờ có thể thực hiện được. Nhưng rồi bộ phim đã được thực hiện nhờ sự hợp tác giữa Việt và Levy. Điều này đã giúp Viên lấy lại được sự tự tin và tạo động lực cho anh tìm tới Levy, nhà sản xuất đầu tiên đặt niềm tin vào khả năng làm phim của anh. Và như thế, cả hai trở thành cộng sự của nhau trên con đường theo đuổi nghệ thuật thứ bảy.
Teaser của Gì cũng sửa.
Viên ngồi xuống và bắt đầu trút hết những ý tưởng táo bạo nhất của mình lên mặt giấy. Nhờ sự ủng hộ của Levy, anh cảm thấy hoàn toàn tự do trong sáng tạo, và niềm vui thuở ban đầu đã quay trở lại. “[Levy] để tôi làm những gì mình muốn. Tôi được bắt đầu từ chính giọng nói của mình thay vì phải cố gắng thỏa hiệp,” Viên nói. “Tôi có thể ngồi xuống và viết [kịch bản] cả ngày lẫn đêm, và đó là điều duy nhất giải phóng tôi khỏi mọi phiền não. Và cái gì cũng sẽ sửa được. Trong điện ảnh, mọi thứ đều có thể sửa được.”
Và như thế, Gì cũng sửa đã ra đời. Cùng với người cộng sự mới là Levy và đơn vị sản xuất ever rolling films, Viên đã mang bộ phim đến với Dự án Phim ngắn CJ 2019 và trở thành một trong năm nhà làm phim nhận được giải thưởng lên đến 300 triệu đồng. Sau nhiều năm đằng đẵng theo đuổi ước mơ, cuối cùng Viên đã có thể mang thế giới tưởng tượng của mình lên màn ảnh rộng. Anh đã sẵn sàng để “dịch chuyển” khán giả đến một thế giới khác.
