Muốn hiểu được tầm quan trọng của sữa đặc có đường trong văn hóa Việt Nam, hãy nghĩ đến cà phê sữa đá – một thức uống kinh điển và sẽ không tồn tại nếu không có sữa Ông Thọ.

Dạo qua các xe cà phê cóc nào, bạn cũng sẽ dễ dàng nhìn thấy mấy lon sữa Ông Thọ bằng kim loại với một miếng giấy bọc quanh màu trắng. Trên nhãn trắng đó có hình ảnh của một ông già râu tóc bạc phơ – Ông Thọ, và hai cháu nhi đồng bồng một quả đào màu hồng khổng lồ. Ông Thọ là một ba vị thần bảo hộ gia đình của văn hoá Trung Quốc, và dần dà sau này hiện diện ở cả văn hoá Việt Nam với cái tên sanxing hay là Tam Đa (三星).

Theo dân gian, Phúc, Lộc và Thọ là ba vị thần lần lượt từng vị sẽ mang lại phước lành, sự thịnh vượng và tuổi thọ cho con người. Mặc dù những câu chuyện tín ngưỡng về 3 vị thần này có nguồn gốc từ văn hóa Trung Quốc, sữa Ông Thọ lại được sản xuất lần đầu tiên bởi Foremost – một thương hiệu của công ty đa quốc gia đến từ Hà Lan Friesland Food trước năm 1975.

Sau đó, các tài sản và nhà máy của công ty được tập thể hóa và phân phối cho công ty sữa quốc gia Vinamilk. Đến nay, Vinamilk vẫn sản xuất sản phẩm sữa Ông Thọ. Hiện nay ở Việt Nam, thương hiệu Cô Gái Hà Lan (Dutch Lady) cũng có dòng sữa đặc, nhưng Ông Thọ vẫn chiếm ưu thế trong nhận diện thương hiệu trên thị trường toàn quốc bên cạnh Ngôi Sao Phương Nam – một sản phẩm sữa đặc có giá rẻ hơn của Vinamilk.

Đoạn giới thiệu của dự án Sữa Ông Thọ. Video từ người dùng YouTube Vy Mai.

Đúng với cái tên Sữa Ông Thọ, loại sữa đặc trứ danh này đã tồn tại ở Việt Nam hơn 45 năm nay. Những lon Sữa Ông Thọ rất phổ biến vì có nhiều cách dùng khác nhau mà hầu hết các thành viên nào trong một gia đình cũng đều dùng được. Nếu các thành viên lớn tuổi thường pha sữa đặc với cà phê, thì những ai thích nấu ăn có thể dùng nó để làm sữa chua hoặc kem. Trong những năm sau thời Đổi Mới, khi mứt và bơ đậu phộng là những thứ xa xỉ đắt tiền, món ăn sáng quen thuộc của các gia đình Việt thường là bánh mì tươi chấm sữa đặc. Và khi dùng hết sữa, trẻ con còn có thể biến những chiếc lon sắt thành đồ chơi và thậm chí là đèn lồng.

Một nhóm các nhà sáng tạo trẻ từ Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh – những người con đã cùng lớn lên và chứng kiến cách mà Sữa Ông Thọ đã len lỏi vào cuộc sống gia đình Việt, đã quyết định kỷ niệm chặng đường 45 năm của thương hiệu bằng một dự án minh họa, tập trung vào tính giải trí cao của sản phẩm này đối với các thế hệ trẻ em.

Hãy xem qua cách mà trẻ em Việt Nam tái sử dụng một cách thủ công nhưng cũng vừa rất sáng tạo những lon sữa Ông Thọ lúc đất nước còn khó khăn và không có nhiều chọn lựa giải trí khác nhé:

Để làm lồng đèn quay bằng lon Sữa Ông Thọ, ta nối hai lon rỗng với một thanh kim loại, sau đó đục lỗ ở hai đầu của lon quay. Khi một ngọn nến nhỏ được thắp bên trong, ánh sáng thoát ra khỏi các lỗ mang đến cảm giác lúng liếng, màu nhiệm. Một số người cũng thêm đá cuội vào bên trong để tạo thêm tiếng động khi đẩy chiếc đèn lồng đặc biệt này vòng quanh phố.

Tạt Lon: Một trò chơi đơn giản có nhiều người chơi, mỗi người thi đấu với nhau bằng các dùng dép để tạt cho ngã lon.

Điện thoại: Hai lon được nối bằng dây mô phỏng chiếc điện thoại. Người chơi cố gắng giao tiếp với nhau khi ở cách nhau một khoảng.

[Hình minh họa và video: Behance]